Bij een onderzoek naar de instelling van een nieuwe wet, is de Rekenkamer gestuit op het feit dat de Gemeente Utrecht al jaren onjuiste informatie in de begroting opneemt  over het zogenoemde EMU-saldo. Ook heeft de gemeente zelf onjuiste  cijfers verstrekt aan het CBS. In plaats van het verwachte overschot van 90 miljoen over 2012, blijkt Utrecht een tekort te hebben van 250 miljoen op haar EMU-saldo. 

 Het EMU-saldo (Europese Monetaire Unie Saldo) wordt door Europese overheden gebruikt om de staatsfinanciën weer te geven. Hoewel Nederlandse gemeentes doorgaans gebruik maken van een ander systeem, het zogenaamde lasten- en batenstelsel, zullen zij in de toekomst ook afgerekend worden op het EMU-saldo. Met deze nieuwe regeling in het verschiet (De Wet Houdbare Overheidsfinanciën) onderzocht de Rekenkamer in hoeverre  Utrecht is voorbereid op de nieuwe wet, ook wel afgekort als de Wet HOF.

Maar niet alleen blijkt Utrecht, in vergelijking met andere grote steden in Nederland, achter te lopen bij haar voorbereiding op de Wet HOF. De Rekenkamer constateert ook dat er jarenlang onjuiste informatie in de omloop was met betrekking tot het EMU-saldo. De raad zelf ontving, volgens de Rekenkamer, gegevens die niet klopten. Maar ook de gegevens die naar het CBS opgestuurd waren, bleken onjuist.

Sancties

In maart dit jaar leek het allemaal nog zo mooi. Utrecht zou een overschot van 90 miljoen verwachten op het EMU-saldo. Dit terwijl de gemeentes collectief voor een tekort van 4,1 miljard zouden staan. Onder andere in deze analyse van de CBS cijfers door RTL Nieuws blijkt dat waar Rotterdam, Den Haag en Amsterdam tekorten meldden, Utrecht zelfs meer geld  verwacht binnen te krijgen dan uit te geven.

Het zijn onder meer deze cijfers die volgens de Rekenkamer niet kloppen. Utrecht heeft geen overschot op haar EMU-saldo, maar een tekort van 250 miljoen in 2012. Een belangrijk gevolg is dat met ingang van de Wet HOF, gemeentes niet alleen een collectieve sanctie kunnen ontvangen, maar sinds kort ook individueel gestraft kunnen worden. Met ingang van de Wet HOF kunnen gemeentes naar verhouding van schuld medeverantwoordelijk gesteld worden als Nederland faalt haar begrotingstekort voor 2014 onder de Europese norm van 3 procent te houden.

De Rijksoverheid mag, wanneer de gemeentelijke begroting niet binnen de gestelde referentiekaders blijft, preventief een aanslag maken op de gemeentekas. Een deel van de financiën kan dan door de overheid achtergehouden worden, totdat de gemeente weer voldoet aan de eisen. Doet ze dit niet, dan zal de gemeente dit bedrag niet meer terugkrijgen. Of deze maatregelen wel of niet doorgaan, hangt ook af van de vraag of de EU Nederland eind dit jaar weer uitstel zal verlenen om haar begrotingstekort op orde te krijgen.

Wat is er gebeurd?

Het EMU-saldo kan een verdraaid beeld geven van de financiën, mede omdat investeringen in één keer afgeschreven worden als uitgaven. Dit terwijl het lasten- en batensysteem de investeringen meetelt als jaarlijkse afschrijvingen  Grote investeringen die Utrecht in de afgelopen jaren heeft gedaan, zoals het Muziekpaleis, drukken hierdoor zwaar op het EMU-saldo. In haar reactie op de brief van de Rekenkamer, schrijft het college van B&W dat het EMU-saldo tot voor de Wet HOF niet van ‘’materieel belang’’ was voor de gemeente, omdat er gewerkt wordt met het lasten- en batenstelsel.

Volgens het college zouden ook de foute cijfers al aan het licht gebracht zijn in de jaarrekening van 2012. Het college erkent dat ‘’een te hoge schuldpositie – waarvan op dit moment geen sprake is— de gemeente in financiële zin niet alleen minder wendbaar maakt, maar ook de renterisico’s daardoor zorgelijke proporties kunnen krijgen.’’

Desinteresse

Watze de Boer, voorzitter van de Rekenkamer, is niet tevreden met de reactie van het college , die slechts hebben aangekondigd een verkennend onderzoek in te stellen naar de kwestie: ‘’De reactie van het college was nogal lauw. Ze onderkennen het probleem wel, maar geven niet aan wat ze van onze aanbevelingen  vinden. Een verkennend onderzoek is zeker niet genoeg in het licht van de nieuwe wet en de toegenomen schuldenpositie.’’

Volgens De Boer zijn de foute cijfers het gevolg van ‘’laat ik het voorzichtig zeggen, desinteresse. Het EMU-saldo staat al jaren in een bijlage ergens ver achterin de begroting’’. Het is volgens hem zaak dat het college rekening gaat houden met een houdbare schuldpositie. die inzicht verschaft in de ontwikkeling hiervan in de toekomst . ‘’Niet alleen vanwege de sancties, maar ook omdat oplopende schulden  drukken op de begrotingsruimte en de mogelijkheid om (nieuw) beleid te maken kunnen beperken. Ik denk niet dat de gemeente zichzelf  graag deze beperking oplegt .’’