Het Anatomiegebouw: Vergeten ‘broertje’ van het postkantoor verdient ook goede bestemming | De Utrechtse Internet Courant Het Anatomiegebouw: Vergeten ‘broertje’ van het postkantoor verdient ook goede bestemming | De Utrechtse Internet Courant

Het Anatomiegebouw: Vergeten ‘broertje’ van het postkantoor verdient ook goede bestemming

Het Anatomiegebouw: Vergeten ‘broertje’ van het postkantoor verdient ook goede bestemming
Anatomiegebouw, Bekkerstraat 141 in 2014 (foto Arjan den Boer)
Het postkantoor aan de Neude is tijdelijk weer open voor een expositie over Leonardo da Vinci. Het staat ook in de belangstelling door het plan om er de Utrechtse bibliotheek te vestigen. Met z’n imposante hal van baksteen en glas is het misschien wel het mooiste bouwwerk van Utrecht, ontworpen in 1918 door architect Joseph Crouwel. Maar het postkantoor is niet zijn enige markante gebouw in de stad.

Het postkantoor aan de Neude is tijdelijk weer open voor een expositie over Leonardo da Vinci. Het staat ook in de belangstelling door het plan om er de Utrechtse bibliotheek te vestigen. Met z’n imposante hal van baksteen en glas is het misschien wel het mooiste bouwwerk van Utrecht, ontworpen in 1918 door architect Joseph Crouwel. Maar het postkantoor is niet zijn enige markante gebouw in de stad.

Op het Veeartsenijterrein langs de Biltsche Grift staat het Veterinair Anatomisch Instituut, kortweg Anatomiegebouw. Het wordt soms verward met de Paardenkathedraal die iets verderop ligt. Het is lang niet zo bekend als het postkantoor, maar er zijn veel overeenkomsten. Zo zijn ze allebei gedecoreerd door dezelfde kunstenaar en net als het postkantoor wacht het Anatomiegebouw op een nieuwe bestemming.

Achterzijde Anatomiegebouw aan de Biltsche Grift (Arjan den Boer)

Veeartsenij

Vanaf 1820 werden in Utrecht dierenartsen opgeleid aan de Rijks Veeartsenijschool, gevestigd in een oud landhuis aan de Biltstraat. In de ‘achtertuin’ langs de Biltsche Grift ontstond een honderden meters lang lint van onderwijsgebouwen en stallen, het Veeartsenijterrein. Rond 1920 bouwde Joseph Crouwel de laatste twee gebouwen: het Veterinair Anatomisch Instituut en de Kliniek voor Kleine Huisdieren.

Van 1967 tot 1988 verhuisde de faculteit Diergeneeskunde — zoals de Veeartsenijschool was gaan heten — stapsgewijs naar universiteitscentrum De Uithof. De Veeartsenijgebouwen werden woningen of kregen bestemmingen als restaurant en theater.

Snijpracticum in de ontleedzaal, ca. 1960 (Universiteitsmuseum Utrecht)

Imposant gebouw

Adjunct-Rijksbouwmeester Joseph Crouwel bouwde vooral postkantoren en scholen in de stijl van de Amsterdamse School. Eerder had hij kort voor Berlage gewerkt. Hij ontwierp het Anatomiegebouw in 1921, kort na het hoofdpostkantoor aan de Neude, waarvan de bouw in volle gang was. Het is dus geen wonder dat de gebouwen op elkaar lijken. Van buiten zijn ze massief en donker, van binnen hebben ze een licht hart. Het lijken wel een soort tempels, misschien te verklaren door Crouwels interesse voor de theosofie.

Het Anatomiegebouw is uitgevoerd in gewapend beton en expressief bekleed met baksteen. De imposante ingang wordt geflankeerd door twee halfronde traptorens. Aan de achterzijde biedt een grote ronde uitbouw panoramisch zicht op de Biltsche Grift. Deze ruimte diende als ontleedzaal voor de snijpractica met daarboven het atomisch theater voor de colleges Veterinaire Anatomie.

Hal Anatomiegebouw in volle glorie, 1923 (Het Utrechts Archief)
Hal in gebruik als opslag, 2009 (Arjan den Boer)

Lichte hal

De grote centrale hal heeft een koepeldak van wit glas-in-lood met een paar kleuraccenten. Het dak heeft in tegenstelling tot het postkantoor geen bakstenen ribben en lijkt daardoor wel één ononderbroken oppervlakte. Toch doet de hal erg aan die op de Neude denken. Oorspronkelijk stonden hier dierskeletten en gipsmodellen tentoongesteld, uiteraard met een educatief doel. In de alkoven achter de bakstenen pijlers — waar in het postkantoor loketten waren — stonden vitrines.

Vitrines en gipsmodellen, ca. 1950 (Universiteitsmuseum Utrecht)

Beestenkoppen

Net als het postkantoor werd het Anatomiegebouw aangekleed met beelden die pasten bij de functie van het gebouw — een kenmerk van de Amsterdamse School. Waar beeldhouwer Hendrik van den Eijnde het postkantoor voorzag van personificaties van de werelddelen die door de post met elkaar verbonden werden, beeldde hij hier natuurlijk dieren uit. Zowel aan de buitenkant als in de hal zijn beestenkoppen te zien, vooral van koeien, schapen en paarden. De trappenhuizen zijn versierd met smeedijzer en abstract glas-in-lood. Buiten prijkt op de top van het gebouw — alleen zichtbaar van een afstandje — een groot gestileerd rijkswapen.

Kop van een ram door Hendrik van den Eijnde (Arjan den Boer)

Crouwel werkte nauw samen met Van den Eijnde, de vaste beeldhouwer van de Rijksgebouwendienst. Ze streefden naar een Gesamtkunstwerk. De beelden in het postkantoor kwamen pas gereed ná die in het Anatomiegebouw: omdat het budget was overschreden werd het postkantoor zonder beelden opgeleverd, maar mét ingemetselde blokken hardsteen. Na een inzamelingsactie onder de Utrechters kon Van den Eijnde alsnog aan de slag.

Buitenzijde traptoren met beestenkoppen (Arjan den Boer)
Trappenhuis met glas-in-lood (Arjan den Boer)

Kinderdagverblijf en opslag

In de jaren ’80 gebruikte de universiteit het Anatomiegebouw als gymzaal. Tegenwoordig is het eigendom van de gemeente Utrecht. Hoewel het monumentale interieur in goede staat is — zo’n 10 jaar geleden nog opgeknapt — wordt het deels aan het oog onttrokken. Op de begane grond, ook in de halfronde uitbouw aan het water, is kinderdagverblijf Sesam van Ludens gevestigd. De oorspronkelijke sfeer is er aangetast door tussenvloeren en systeemplafonds.

De hal en verdieping waren tot afgelopen voorjaar in gebruik als opslag en kantoor van De Utrechtse Spelen, het theatergezelschap dat iets verderop in de Paardenkathedraal speelt. De opslag van theaterspullen in de grote hal ging ten koste van de ruimtebeleving. Het zorgde er ook voor dat het gebouw zelden of nooit te bezichtigen was.

Nieuwe bestemming?

Het is nog onduidelijk welke nieuwe gebruiker het gebouw krijgt. De gemeentelijke Utrechtse Vastgoed Organisatie wil of kan hier nog niets over zeggen. Ik hoop dat het een meer open bestemming krijgt, zodat iedereen eens binnen kan lopen om de hal te bekijken, die trouwens erg geschikt is als expositieruimte.

Het Anatomiegebouw ligt in het beschermde stadsgezicht Utrecht-Oost, maar vreemd genoeg is het gebouw zelf geen monument. Is het door de selectie geglipt? In theorie kan een eigenaar het nu zomaar verminken of afbreken. Hoewel dit gevaar gelukkig niet dreigt is het gebouw zo markant en belangrijk dat het snel een gemeentelijk monument moet worden!

Utrecht staat vol met vergeten gebouwen: markante panden uit een ver of recent verleden waar iedereen zomaar aan voorbij loopt. Rondleider, publicist en monumentenfreak Arjan den Boer vestigt elke maand in tekst en beeld de aandacht op zo’n gebouw. Het liefst kijkt hij er ook binnen.

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

14 Reacties

Reageren
  1. MichielK

    Wat een leuk artikel. Inderdaad een gebouw dat ik wel ken, maar waar ik nooit echt bij stil heb gestaan. Na het lezen van de tekst en het zien van de foto’s is het buitengewoon moeilijk voor te stellen dat het pand nog niet voorkomt op de lijst van beschermde monumenten. Hopelijk krijgt het snel een culturele/culinaire herbestemming zodat het mogelijk is om binnen een kijkje te gaan nemen.

  2. utrechtse vogel

    Ik heb hier in de jaren 80 nog geschermd. Het was destijds de mooiste schermzaal van Nederland!

  3. Marcus

    Goed stuk! Welk een parel! Goed gevonden!

  4. r van den hoff

    waar ligt dit gebouw dan precies? adres? ziet er top uit dit

  5. Arjan den Boer

    Het adres is Bekkerstraat 141. Het staat er wel, maar een beetje verstopt. Goeie tip voor de volgende aflevering om dit beter aan te geven!

  6. Kees Notenboom

    Het is een prachtig gebouw. Jammer dat het geen publieke functie heeft. Maar dat is wel begrijpelijk: het ligt te lastig bereikbaar om er bijv de bibliotheek in te vestigen. Ik denk dat een museum er niet zou misstaan.

  7. Zonnewende

    Mooi artikel. Ik kanode er afgelopen vrijdag achterlangs. Leuk om er meer over te weten. En dit zou inderdaad op de monumentenlijst moeten. Mijn appartement is een gemeentelijk monument, maar lang niet zo bijzonder als dit gebouw. En het verdiend inderdaad een (semi)openbare bestemming.

  8. Zonnewende

    Verdient dus

  9. Marjan Kijlstra

    Het is een prachtig gebouw, dat inderdaad verdient met zeer grote zorg behouden te blijven en ontdaan te worden van de functionele aanpassingen voor gebruik als o.a. kinderdagverblijf. Het gebouw heeft voor mij ook nog een persoonlijke waarde, omdat mijn opa J.H. ten Thije hier werkte. Hij was hoogleraar (patholoog-anatoom) tot 1965 en gaf hier snijpractica.

  10. Arjan den Boer

    Inmiddels is bekend geworden dat de gemeente het Anotomiegebouw gaat verkopen:

    http://www.duic.nl/nieuws/anatomiegebouw-van-gemeente-utrecht-binnenkort-te-koop/

    In dat bericht ook enkele nieuwe foto’s die ik binnen in het gebouw heb gemaakt.

  11. marieke

    Ast Farma is de nieuwe eigenaar en deze heeft een omgevingsvergunning bij de gemeente aangevraagd voor de bouw van tien woonappartementen en de realisatie van een bedrijfsbestemming. Hij wenst het gebouw te exploiteren als cursusruimte.

  12. Dennis de Rijk

    Beste Arjan,
    Hieronder mijn menig op het verhaal. Ik ben het volledig met je eens dat de gemeente hier een prachtig pand over het hoofd ziet. Ik vind de nieuwe plannen van AstFarma dan ook te betreuren. Appartementen bouwen in het bestaande pand en daarbij een bedrijfsruimte met veel parkeerplekken (waarvoor het speelplein wordt opgeofferd) is toch echt zonde! Ik hoop dat de Gemeente Utrecht zich toch nog even achter de oren krabt als ze de vergunningsaanvraag beoordelen. De verkeersdrukte zal ook aardig toenemen is de schatting. Bezwaar maken kan trouwens nog tot ca. half mei 2015! De aanvraag ligt nu bij de Gemeente. Hopelijk blijft dit vergeten stukje nostalgie authentiek.
    Vriendelijke groet,
    Dennis de Rijk

  13. Judith

    Dat vind ik inderdaad ook zonde van dit mooie gebouw. Het gebouw heeft altijd een maatschappelijke bestemming gehad en het kinderdagverblijf van Ludens zit er al jaren, maar is nu de huur opgezegd door de nieuwe eigenaar. De speelplaats zal parkeerruimte worden! Bezwaar aantekenen kan via vooroverleg@utrecht.nl.

  14. Chris Fikes

    We wonen in Wittewrouwen. We lopen het gebouw. Sorry, mijn Nederlands is in training so I am switching to Engels. We have wondered about this building and my husband found this article. This is a wonderful and informative article. What is happening to the building now? There is construction going on but it is still a place for children. We are very curious to know. Dank u wel!

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).