75 jaar bevrijding in Utrecht: het verhaal van een Joods gezin aan de Buys Ballotstraat | De Utrechtse Internet Courant 75 jaar bevrijding in Utrecht: het verhaal van een Joods gezin aan de Buys Ballotstraat | De Utrechtse Internet Courant

75 jaar bevrijding in Utrecht: het verhaal van een Joods gezin aan de Buys Ballotstraat

75 jaar bevrijding in Utrecht: het verhaal van een Joods gezin aan de Buys Ballotstraat
Op 4 mei 2020 staan we ook in Utrecht weer stil bij Nederlandse en Utrechtse oorlogsslachtoffers sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Net als de afgelopen jaren was er een programma samengesteld voor Open Joodse Huizen – Huizen van Verzet. De geschiedenis van het huis en de levensverhalen van verzetsstrijders, Joden en anderen zouden worden verteld, maar de coronacrisis zette een streep door het evenement. DUIC tekent daarom drie Utrechtse verhalen op die te horen zouden zijn geweest met het thema ‘Verhalen van bevrijding en terugkeer’. Van Wijk C tot Rivierenwijk, de oorlog bleef nog lang doorwerken in de stad.

Op 4 mei 2020 staan we ook in Utrecht weer stil bij Nederlandse en Utrechtse oorlogsslachtoffers sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Net als de afgelopen jaren was er een programma samengesteld voor Open Joodse Huizen – Huizen van Verzet. De geschiedenis van het huis en de levensverhalen van verzetsstrijders, Joden en anderen zouden worden verteld, maar de coronacrisis zette een streep door het evenement. DUIC tekent daarom drie Utrechtse verhalen op die te horen zouden zijn geweest met het thema ‘Verhalen van bevrijding en terugkeer’. Van Wijk C tot Rivierenwijk, de oorlog bleef nog lang doorwerken in de stad.

Mieke van Zeben vertelt het verhaal van haar Joodse moeder en het gezin waar zij in opgroeide aan de Buys Ballotstraat in Utrecht. Een verhaal over onmogelijke keuzes en het overleven na die dilemma’s. De moeder van Mieke had twee zussen en een broertje. Het broertje Herman heeft het syndroom van Down en gaat tijdens de oorlog naar de instelling Het Apeldoornsche Bos. Zijn zus gaat ook naar de instelling om te werken met volwassen psychiatrische patiënten, maar weet op het laatste moment te vluchten als het gevaar nadert. Herman zat op hetzelfde terrein, maar overleeft het niet. Het zal na de oorlog diepe wonden slaan tussen de zussen waar niet of nauwelijks over wordt gepraat. Mieke van Zeben zocht tientallen jaren haar tante op voor haar kant van het verhaal.

“Opa en oma dachten dat hij veilig zou zijn in Het Apeldoornsche Bosch”, begint Mieke. Het was een psychiatrische inrichting voor Joden in Apeldoorn. In 1943 werd de instelling door de nazi’s ontruimd en de patiënten en het personeel gedeporteerd naar concentratiekampen. Daar werd vrijwel iedereen vermoord. Herman was niet alleen in Apeldoorn, maar daar was ook Co, zijn oudere zus. Zij kon als Jodin niet meer werken tijdens de oorlog en ging naar Het Apeldoornsche Bosch. Op de avond voor de ontruiming stond ze ineens voor een onmogelijke keuze: ze kon vluchten of bij haar broertje blijven en een zeker lijkende dood tegemoet gaan. Mieke: “Ga er maar aanstaan. Wij kunnen ons niet voorstellen hoe dat is. Ze is uiteindelijk gevlucht en heeft de oorlog overleefd door in de kop van Noord-Holland onder te duiken.”

Praten

Na de oorlog kwam Co weer thuis en vond daar haar zus, de moeder van Mieke, terug. De rest van de familie bleek later allemaal te zijn omgekomen. “Mijn opa was een van de eersten die naar Westerbork werden gestuurd via Station Maliebaan en overleed in Auschwitz. Mijn oma zat in Tuindorp ondergedoken met Mies, de andere zus van mijn moeder, in Tuindorp, maar zij werden verraden en vermoord in Sobibor.” Zo gaat de lijst van overleden familieleden door. De twee overgebleven zussen hebben nooit goed kunnen praten over wat er gebeurde in Het Apeldoornsche Bosch. Ze hielden contact, maar het was minimaal.

Mieke vertelt dat zij van haar moeder vaak te horen kreeg dat tante Co egoïstisch genoeg voor haarzelf heeft gekozen. Ze wilde echter ook de andere kant van het verhaal horen. “Samen met mijn vriend belde ik mijn tante op en vroeg of ik langs kon komen om erover te praten. Ze was blij om haar verhaal te vertellen.” Co trouwde na de oorlog met een boerenknecht en verhuisde naar Vleuten. Ze had haar Joods zijn diep weggestopt en leefde de rest van haar leven zwaar gereformeerd. Tot ze aan het eind van het leven toch weer wat losser kwam en haar Joods zijn niet meer verstopte. “Het zijn allemaal overlevingsstrategieën geweest. Voor ons is het onvoorstelbaar om te bedenken hoe dat allemaal werkt. We hebben de ervaring niet dat je hele familie wordt uitgemoord en dat je pas in 1963 precies weet wat er met de rest is gebeurd. Of hoe het is om je broer achter te moeten laten.”

Overleven

Ook de moeder van Mieke heeft veel last gehouden van de oorlog. De oorlog was een zeer belangrijk thema voor Mieke tijdens haar jeugd. “Als nakomelingetje in een gezin van zeven heeft mijn moeder van mij een project gemaakt om te laten zien dat zij géén oorlogstrauma had. Ze probeerde van mij het ideale kind te maken. Achteraf gezien was dat allemaal te relateren aan de oorlog.” Hoewel het gezin katholiek was geworden spreekt Mieke over een ‘dikke Joodse saus’ over alles. “Ik ben met de oorlog opgegroeid en erg geclaimd door mijn moeder. Het ontnam mij alle vrijheid. Ook was mijn moeder elk jaar van februari tot mei depressief en dan moest ik er enorm voor haar zijn. Dat was haar manier om te overleven.”

Mieke is tegenwoordig theatermaker en heeft samen met Stichting Goppe een aantal jaar geleden de voorstelling Joodse Bruidjes gemaakt, dat gaat over twee Joodse vrouwen in een verpleegtehuis. Eén van de vrouwen is gebaseerd op het leven van haar moeder. “Ik vind het belangrijk om deze verhalen te blijven vertellen, omdat het pas binnenkomt als het persoonlijk en indringend wordt. Dan is een oorlog ineens niet meer vaag. Wij nemen nu ook Syrische vluchtelingen op en daarvan kan je ook niet even zeggen: bouw maar een nieuw leven op. Daar gaan generaties aan trauma’s overheen. Ik hoop daarom dat mensen willen luisteren naar die verhalen en de enorme dilemma’s waar mensen soms hun hele leven mee rondlopen. Dat moeten we blijven vertellen.”


Open Joodse Huizen zijn herdenkingen waarbij vertellers, bezoekers en bewoners verhalen delen in huizen waar mensen woonden en werkten tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog. In het hele land worden huizen opengesteld, waaronder in Utrecht. Dit jaar is het thema Verhalen van bevrijding en terugkeer. Door de coronacrisis is het echter niet mogelijk om op bezoek te gaan bij alle huizen in de stad, maar zal er wel een livestream te bekijken zijn van één van die Utrechtse verhalen. Op 3 mei om 14.00 uur vertelt Corrie Huiding uit Wijk C via een livestream over de Joodse arts Bram Querido. Te volgen via facebook.com/openjoodsehuizen. Ook zijn op 3 en 4 mei via deze pagina andere livestreams te volgen uit het hele land.

 

Gekoppelde berichten

1 Reactie

Reageren
  1. Frans Borgers

    De oorlog was en is voor mij een herinnering aan de hongerwinter. Ik was zes jaar en ging ons huis uit en ik belde zomaar bij mensen aan en zei dat ik honger had. Ik werd binnen gelaten en kreeg ik een bord hutspot. En bij het weggaan zei mevrouw de Vries dat ik morgen weer mag terug komen.
    Dis is een klein deel uit mijn herinnering.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).