Na het diner is het nu toch echt tijd om datgene te beginnen waar iedereen voor gekomen is: de strijd tussen de drie finalisten. Ieder team wordt geïntroduceerd met een filmpje, gevolgd door hun eigen presentatie en afgerond met een aantal kritische vragen van de jury. Maar eerst opent wethouder en loco-burgemeester Mirjam de Rijk de avond met een toespraak.

De Rijk benadrukt de maatschappelijke relevantie van de onderzoeken en de rol van onderzoekers in het maatschappelijk debat. Want hoe breng je een onderzoek naar buiten? De Rijk: “Enerzijds hebben onderzoekers minder tijd om artikelen te schrijven voor kranten, anderzijds krijgen ze Twitterles.” Ze vervolgt: “Eigenlijk is een prijs het publiekscommunicatiemiddel bij uitstek.” Een mooi begin dus, om met de strijd om die prijs te beginnen.

Oud of the box

Als eerst is team “Oud of the box” aan de beurt. “Ons onderzoek is gestart op het platteland in Ghana. Daar keken we naar de veroudering van de mensen die leven in een omgeving van kleinschalige landbouw, een omgeving waar wij oorspronkelijk vandaan komen. Geen elektriciteit, lemen huisjes, veel handmatig werk”, zegt David van Bodegom.

Zijn collega Bart Koopman neemt het over. “We hebben gekeken naar de typische ouderdomsziekten als diabetes en hart en vaatziekten, en wat blijkt? Die zijn bij ouderen in Ghana nagenoeg afwezig.” Bodegom: “We nemen de roltrap omdat het in onze genen zit om zo min mogelijk energie te verbruiken, we ouden van vet en suikerrijk eten omdat ons lichaam vroeger voorbereid moest zijn op een hongersnood. Maar dat is nu allemaal niet meer het geval. Zo kwamen we op het idee om de omgeving weer passend te maken aan onze oude genen.”

Maar hoe? Anne Dekkers legt uit: “Er zijn simpele maatregelen te treffen. Zo blijkt dat mensen meer groenten en fruit eten als dat op ooghoogte in de koelkast ligt, in plaats van verstopt in de groentelade.” Maar ook op kantoor valt er volgens Dekkers veel te winnen: “Denk bijvoorbeeld aan een zit/sta bureau, een lunchwandeling of staand vergaderen. Dan beslis je ook nog eens veel sneller.”

Bodegom: “Door middel van een foto-app waarin mensen zelf kunnen zien wat er met ze gebeurd als ze (ongezond) ouder worden, hopen we mensen te motiveren veranderingen in hun leven in te passen. Daarnaast willen we mensen zelf laten meten wat voor effect die aanpassingen op ze hebben.”

Jury: zit men hier wel op te wachten?
De jury prijst het team om hun professionele presentatie, maar vraagt zich ook af of men wel zit te wachten op gezondheidsadvies. Bodegom: “Oud of the box heeft absoluut geen belerend vingertje. Dat we gezonder moeten eten en meer moeten bewegen weten we allemaal wel. We proberen mensen te laten zien dat ze juist op een leukere en makkelijkere manier gezond kunnen verouderen.”

Vogel het uit

Het team van Judy Shamoun Baranes heeft een GPS-rugzakje ontwikkeld, een zogenaamde logger, waarmee ze van minuut tot minuut het doen en laten van een individuele vogel kunnen volgen. Shamoun Baranes: “Hoe gaan vogels om met hun omgeving? Hun omgeving veranderd, er zijn meer steden, meer plastic, minder vis. Wat doet dit met hun vlieggedrag?”

Camilla Dreef: “Met de door ons ontwikkelde app kunnen mensen de vogels volgen. Maar, het daagt ook uit om meer te doen. Zo kunnen mensen veldmedewerker worden en opdrachten uitvoeren om zo te helpen bij de kennisvergaring over de vogels, zonder dat ze daar bioloog of fervent vogelaar voor hoeven te zijn.”

Als veldmedewerker kan men naar een bepaald punt gaan, het gedrag van de vogels registeren en deze informatie uploaden zodat de onderzoekers meer informatie hebben voor hun database. “Maar”, vervolg Dreef, “Men kan ook hun bevindingen delen via social media en anderen enthousiasmeren. Het doel van het project is om belangstelling op te wekken voor het gedrag van vogels en de wijze waarop zij op hun omgeving reageren.”

Jury: is men op een gegeven moment uitgevogeld of gaat het door?
De jury is enthousiast, maar vraagt zich ook af of het onderzoek niet eindig is. Wat wordt er met de bevindingen gedaan? Zorgen die weer voor nieuwe vragen? Willem Bouten: “Onderzoek leert dat antwoorden vrijwel altijd weer nieuwe vragen oproepen, die vragen kunnen vervolgens weer teruggekoppeld worden naar de veldwerkers. Zo blijft het onderzoek zich ontwikkelen.” Bouten heeft overigens een duidelijke droom: het volgen van de gierzwaluw. “Dat is nu nog onmogelijk omdat het gewicht van de logger de groot is, maar als de techniek zich verder ontwikkelt zal het hopelijk ooit kunnen. De gierzwaluw is een intrigerend beestje dat alleen op de grond komt wanneer hij broed. Paren, slapen en eten doet hij verder allemaal in de lucht. Dat is fantastisch.”

Tumoren kun je horen

Het doel van team Steenbergen is duidelijk: meer scholieren enthousiasmeren voor het profiel Natuur & Techniek en zodoende dus ook voor technische studies.

Pim van den Berg: “Door middel van een praktische module met veel proefjes willen we scholieren laten zien hoe abstracte natuurkundige zaken als licht, geluid en warmte in de praktijk kunnen worden gebracht en wat daar mee gedaan kan worden. Onderzoek naar borstkanker bijvoorbeeld.”

Team Steenbergen voegt de daad bij het woord en laat de zaal direct wat proefjes doen. De eerste twee proefjes gaan vlekkeloos, maar een belangrijke presentatie zou geen belangrijke presentatie zijn als er niet iets mis gaat. De batterijen voor de derde proef zijn op. Ging het doorbranden van drie ballonnen met een laserstraal tijdens de repetitie nog zo vlekkeloos, nu bleven de ballonnen keurig opgeblazen en ongeroerd.

Desalniettemin benadrukt van den Berg het belang van de combinatie techniek en maatschappij. “Uit de pilot bleek dat leerlingen ontzettend enthousiast waren over de module. Met het uitvoeren van dit project willen we scholieren de fysische principes van fotoakoestiek laten ervaren, en één van de mogelijke klinische toepassingen ervan (borstkankerdetectie) onder de aandacht brengen.

Jury: zijn het niet twee losse onderwerpen?
De jury is kritisch: ze missen de koppeling tussen de twee verschillende verhalen. Enerzijds het onderzoek naar borstkanker middels fotoakoestiek, anderzijds het enthousiasmeren van scholieren voor technische beroepen. Ook vragen zij zich af of 3 havo en 3 VWO wel de juiste doelgroep is. Zijn die niet te oud voor simpele proefjes en te jong voor serieuze zaken als borstkanker? Wiendelt Steenbergen: “In de derde klas is er juist meer vrijheid om het leerplan bij te stellen. Bovendien is dat het jaar voordat de keuze voor een profiel wordt gemaakt.”

Lastige keuze

De jury gaat in beraad, ze staan voor een lastige keuze. Wie zich later vanavond de winnaar mag noemen, hoort u zo.