Opvang De Toevlucht, dat uitgeprocedeerde en ongedocumenteerde vluchtelingen onderdak en hulp biedt, bestaat tien jaar. Opgezet uit protest, maar uiteindelijk uitgegroeid tot een voltijdse opvang waar asielzoekers een tweede kans zoeken. Voor de toekomst heeft de organisatie haar eigen ambities en wensen, maar het lot daarvan ligt niet in eigen handen.

De traptreden kraken wanneer een vrijwilliger naar boven loopt om de deur te openen naar De Toevlucht. Vlak bij winkelcentrum Kanaleneiland leidt een achteringangetje naar een wooncomplex dat bijna twintig asielzoekers voor een periode van zo’n drie maanden hun thuis noemen. Er is een woonkamer met tafelvoetbal en tv’s, waar een dun winterzonnetje door de grote ramen het pand huiselijk warm laat aanvoelen. Aangrenzend zit een gemeenschappelijke keuken met op de deur een rooster voor wie wat en wanneer schoonmaakt. Op die manier blijft iedereen ten minste een deel van de dag bezig, wanneer bewoners niet druk zijn met hun uitgeprocedeerde oordeel aanvechten. En daar speelt De Toevlucht al jaren een belangrijke rol in.

Van opvang naar begeleiding

Coördinator Ageeth Weelink verschuift haar blik even naar een punt in de verte wanneer ze nadenkt over de afgelopen tien jaar: “De Toevlucht startte uit protest omdat er geen opvang was voor mannen die uitgeprocedeerd waren. Wij zijn toen begonnen met het ideaal om geen mens op straat te laten. In het begin was het letterlijk iemand die met een auto door Utrecht reed om de matrassen op te halen. Er lagen er toen simpelweg dertig op een rijtje.”

Al vrij snel bleek het initiatief aan te slaan en schaarde de gemeente Utrecht zich achter de jonge organisatie. Binnen korte tijd ontstond de wens van aangesloten partijen om niet alleen opvang te bieden, maar ook een duurzame oplossing te faciliteren.

Weelink: “Daar zijn we super blij mee, want deze mannen hebben heel vaak wel degelijk mogelijkheden in hun asielprocedure. Het lukt ons samen met stichting Vluchtelingenwerk om verhalen boven tafel te halen die een verschil maken in of mensen wel of niet in Nederland mogen blijven. Het gaat in eerste instantie soms gewoon te kort door de bocht tijdens het nemen van een beslissing.”

Menselijke benadering

Door de jaren heen veranderde De Toevlucht van een nachtopvang in een faciliterende instelling met begeleiding. Aan het begin van de coronacrisis ontpopte de organisatie zich in een 24-uurs instelling. Het aantal mannen dat hun weg naar De Toevlucht vond, bleef al die jaren onverminderd groot.

Ook de komende jaren verwacht de organisatie nog genoeg werk te hebben. Weelink: “Wanneer er een piek is in het aantal asielaanvragen, merken wij daar jaren later pas wat van. Dat komt doordat het screeningsproces van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) langere tijd duurt.” In al die tijd is het aantal vrijwilligers, die een groot deel van het werk in de opvang uitvoeren, flink gestegen. Zij zetten zich tijdens weekend-, avond- of nachturen bijvoorbeeld in om de veiligheid van de bewoners te waarborgen.

Die grote inzet maakt volgens Weelink De Toevlucht zo speciaal: “Het belangrijkste is dat je na het hele asielproces weer als mens wordt gezien. De vrijwilligers kunnen een menselijke maat bieden, dat heeft zoveel meerwaarde. Het asieltraject mist dat naar mijn idee soms.”

Tekst loopt door onder de foto

Politieke verschuivingen

Dat er de afgelopen tijd een nieuwe piek in het aantal asielaanvragen was, is ook De Toevlucht en haar bewoners niet ontgaan. Een verpletterende verkiezingsuitslag in november bepaalt de koers die veel Nederlanders willen varen: minder immigranten en een strenger asielbeleid. Al met al lijkt het er niet zonniger uit te zien voor initiatieven zoals De Toevlucht. Weelink meent dat ze als opvang weinig verandering merken in de directe omgeving: “De mannen volgen het nieuws natuurlijk, maar tegelijkertijd leven zij ook echt met de dag. Voordat een nieuw beleid geldt, zijn zij al twee stappen verder in het asielproces.”

Toch wordt er door de coördinator gevreesd voor wat de toekomst inhoudt. “Als er een meer rechts kabinet komt, is er altijd de vraag hoeveel steun er zal zijn. De gemeente Utrecht krijgt subsidie voor ons vanuit de landelijke overheid. Als het zou betekenen dat er straks haast niemand meer binnenkomt in Europa, dan moeten we dan verder kijken. We gaan doen wat we vandaag kunnen doen.”

Ambitie om te stoppen

Terwijl de één druk heen en weer loopt, is de ander in de keuken bezig met thee zetten. Een groepje jongens speelt met z’n allen een voetbalspelletje op de tv. Er wordt gelachen en de sfeer is gemoedelijk; het is duidelijk dat de bewoners hier op hun gemak zijn. Dat is precies waar De Toevlucht in al die jaren naar toe wilde werken. Desondanks ambieert de organisatie om de deuren over tien jaar te sluiten. Een ongewone keuze voor de meeste organisaties en bedrijven, maar niet in dit geval.

Het mooiste zou volgens Weelink namelijk zijn dat een opvang voor ongedocumenteerden dan niet meer nodig zal zijn. “Er moet beter tijdens de eerste asielaanvraag beter worden gekeken naar iemands verhaal. De persoonlijke redenen moeten meer worden meegewogen omdat die een verschil kunnen maken.”

Hoe realistisch dat is, durft de coördinator daarentegen niet te zeggen. Het politieke vooruitzicht is nu nog te onzeker en instanties zoals het IND zouden tekortschieten om asielzoekers grondig te screenen. Een verandering lijkt er nog niet te komen. Daarom gaat De Toevlucht voorlopig gewoon door zoals ze dat in het afgelopen decennium ook heeft gedaan: dag voor dag, persoon na persoon. “Ik kan hun situatie niet veranderen maar wel zorgen dat het vanavond gezellig is. Dat hebben we dan in ieder geval wél”, sluit Weelink af.