DUIC brengt naast elke dag online het laatste nieuws ook achtergronden in de papieren krant. Wil je de hele krant nog eens in zijn geheel nalezen? Kijk dan onderaan dit bericht.

Een klein bruggetje aan de Van Sijpesteijnkade leidt je naar een plek waar harddrugsverslaafden en alcoholisten een thuis vinden. De Stek heeft twee ruimtes, één waar alcoholisten samenkomen om te drinken en één waar harddrugsverslaafden komen spuiten en roken. Sinds deze maand is daar een functie bijgekomen. Door het faillissement van Victas wordt er nu ook methadon verstrekt aan mensen die afkicken van de drugs.

Veel Utrechters weten zich de beruchte junkentunnel nog te herinneren. De donkere expeditiestraat onder Hoog Catharijne was jarenlang de hangplek van tientallen harddrugsverslaafden. Er was sprake van een heroïne-epidemie in Nederland. De overlast zat hem niet alleen in de tunnel, maar verspreide zich ook door het winkelcentrum. De gemeente besloot in de jaren negentig dat het zo niet langer kon en kwam met het idee van de gebruikersruimte. Helemaal nieuw was dit niet. In Rotterdam had men Perron 0; een terrein naast het station waar vrijelijk gebruikt kon worden en waar methadon verstrekt werd. De aanzuigende werking die deze plek had zorgde ook voor protesten.

In Utrecht wilden ze verslaafden juist van straat halen. In Hoog Catharijne werd de eerste gebruikersruimte geopend. Overdag kon men hier gebruiken en werd de overlast op straat minder. De situatie was echter nog steeds onhoudbaar, er waren simpelweg te veel verslaafden. Uiteindelijk kwamen er drie inloopruimtes die 24 uur per dag open waren. De overlast werd van straat gehaald en in 2001 werd de junkentunnel gesloten.

De situatie anno 2016 lijkt een stuk minder zorgelijk. De aanpak in Utrecht van afgelopen vijftien jaar lijkt succesvol te zijn. “De groep is veel kleiner geworden, en is de afgelopen jaren stabiel. De mensen zijn gestabiliseerd in gebruik of afgekickt. Een keer in de zoveel tijd zien we wel toch weer een jonge man of vrouw komen. Toch lijkt heroïne spuiten uit te zijn”, vertelt Jiska. Ze werkt al jaren in de enige gebruikersruimte die Utrecht tegenwoordig nog heeft. In de kamer die bestemd is voor alcoholisten vertelt ze samen met unitmanager Elsbeth Spoor over De Stek.

Geen dwangmaatregelen

Niet iedereen is zomaar welkom om drugs of alcohol te gebruiken: “Men moet echt verslaafd zijn, binding hebben met Utrecht en uiteraard aanspreekbaar zijn op haar of zijn gedrag. Daarnaast moeten harddrugsverslaafden dakloos zijn”, vertelt Elsbeth Hoewel de eis van dakloosheid wellicht vreemd klinkt, komt dat door het hostelbeleid in Utrecht. De gemeente heeft meerdere hostels geopend waar daklozen en verslaafden terecht kunnen voor woonruimte en zorg. De groep die in De Stek komt bestaat uit zogeheten zorgmijders: mensen die zich snel afkeren van zorgverleners en instanties. “De Stek is de meest laagdrempelige vorm van zorg voor deze groep, heel basaal. Deze groep is het moeilijkst begeleidbaar en is er al veel gesleurd met ze. Je wil dat ze in beeld blijven en dat ze veilig kunnen gebruiken. Langzaam kunnen we ze dan verleiden naar een volgende stap, en dat moet echt langzaam. Geen dwangmaatregelen, dan ben je ze zo kwijt.”

“Heroïnespuiten lijkt nu uit te zijn”

De ruimte voor alcoholisten ziet er uit als een soort kantine. Een voetbaltafel, wat stoelen en een koelkast voor het bier. De gebruikersruimte was jarenlang alleen bestemt voor harddrugsverslaafden. Elsbeth vertelt: “Pas sinds maart 2013 zijn de alcoholisten erbij gekomen. Daar is heel lang over gesproken. Bij sommige mensen leefde het idee dat alcoholisten gewoon naar de kroeg konden gaan. Maar natuurlijk is het toch echt een ander verhaal. We hadden in Utrecht heel lang een groep mensen die dakloos waren, of overlast veroorzaakten in combinatie met alcoholverslaving. Uiteindelijk is er voor gekozen om deze mensen een plek te geven. Zo hebben we een duidelijker beeld van de groep en neemt de overlast op straat af.” Hoewel er bij sommige andere gebruikersruimtes bier wordt verstrekt aan alcoholisten, is dat in Utrecht niet het geval. Mensen mogen zelf drank meenemen, dan wel alleen blikken bier.

De twee groepen, de harddrugsverslaafden en alcoholisten zitten niet samen in een ruimte. Ze hebben beiden hun eigen manieren en behoeftes, die gaan niet altijd even goed samen. “Ze zijn geen vriendjes van elkaar”, aldus Elsbeth. “Toch heb je ook mensen tussen die alles gebruiken. Dan moet ik regelmatig weer nadenken bij welke groep ze horen, het zijn toch twee compleet andere verslavingen.”

Jiska: “Geen dag is hier hetzelfde, wel zijn er een paar vaste momenten. Zo is er ontbijt en een lunch voor de mensen. Tijdens het eten mengen de groep zich soms wel. De alcoholisten zijn in de nacht niet welkom, de harddrugsverslaafden wel. Officieel zijn wij geen slaapplek, maar ze krijgen in de nacht wel een paar dekens en mogen maximaal drie stoelen gebruiken. Maar om 08.30 uur moet dat weer opgeruimd zijn.”

Sport met agressie

Bij aankomst bij De Stek wacht de beveiliging je op. Via een pasjessysteem kunnen de gebruikers naar binnen. Er zijn tegenwoordig nog zo’n 25 pasjeshouders voor De Stek. Dit betreffen zowel alcoholisten als harddrugsverslaafden. Eenmaal binnen gaan de alcoholisten naar de ene kamer en de drugsgebruikers naar de andere. Voor een buitenstaander is het een spannende plek. Ook Elsbeth geeft toe: “Het is natuurlijk toch wel een sport die vaak gepaard gaat met agressie. Het is de onvoorspelbaarheid waar we rekening mee moeten houden. Ineens kan de vlam in de pan slaan.”

Toch vertellen de twee dat er weinig incidenten zijn. “En meestal zien we dat aankomen”, vertelt Jiska. “Maar het kan ook in één keer gebeuren, als er bijvoorbeeld spullen van elkaar gejat worden. Het is hier niet altijd gezellig, maar regelmatig ook wel. Er wordt ook samen gekookt en soms neemt iemand fruit mee om uit te delen. Het zijn verslaafden en of je het nou een ziekte of niet wil noemen, het blijven toch ook gewoon mensen die houden van een grapje of gewoon een potje tafeltennis.”

“Het is een sport die vaak met agressie gepaard gaat”

Elsbeth: “Het team is goed op elkaar ingespeeld en de gebruikers zien ook vaak in dat de gebruikersruimte een speciale plek is. Dat willen ze niet kwijt. Mocht er iemand met een mes gaan zwaaien dan zijn ze niet meer welkom.”

Hoewel feestdagen bij veel Utrechters speciale gevoelens hebben wordt dat in de gebruikersruimte net weer iets anders ervaren. “Met Koningsdag zijn ze allemaal buiten. Maar ik heb ook weleens met Kerst gewerkt en dan lijkt het een normale dag. Wel proberen wij er dan iets extra’s te doen door uitgebreid te koken of iets dergelijks”, vertelt Elsbeth. Jiska vult aan: “Sommigen gebruikers hebben ook een heel ander tijdsbesef. Ik ben weleens zes maanden weggeweest en dan kwam ik weer terug en vroegen ze zich af of ik op vakantie ben geweest. Daarentegen zijn sommige feestdagen juist ook weer moeilijk voor de mensen. De verslaafden zitten toch in een situatie waarin ze eigenlijk liever niet zouden willen zitten. Ook het contact met familie is vaak moeilijk, daar zit veel leed achter en daarom zijn sommige dagen een stuk zwaarder. Maar met Oud en Nieuw hebben we dan juist weer een bingoavond georganiseerd en dat was weer heel gezellig.”

Methadonverstrekking

Begin april werd het centrum voor verslavingszorg Victas failliet verklaard. Omdat de Tussenvoorziening, waar De Stek onder valt, en Victas veel samenwerkten was het faillissement het gesprek van de dag. Er werden ook al langer gesprekken gevoerd over de verstrekking van methadon bij De Stek. De verstrekking gebeurde door Victas aan de Tolsteegsingel, maar het was al bekend dat deze locatie ging sluiten. “Met De Stek zochten wij al naar extra zorgtaken die we op ons konden nemen. Toen Victas failliet ging kwam alles in een stroomversnelling. Het pand op de Tolsteegsingel moest sluiten en de methadonverstrekking verhuizen. De Stek bleek de beste optie.” De gemeente ging akkoord met een pilot voor de komende drie maanden.

“Je wilt niet dat methadongebruikers, die al een stuk verder in het traject van afkicken zijn, of waarbij de verslaving volledig is vervangen voor medicijnen, zich te veel gaan mengen met de andere groepen. We zijn toen gaan kijken hoe we dit hier kunnen organiseren”, vertelt Elsbeth. Op voorhand was daar ook discussie over, geeft ze aan. “Niet iedereen wilde dit. Maar we zijn nu een week op deze manier open en het gaat goed.”

Er zijn zo’n 150 mensen die methadon verstrekt krijgen. Maar die komen niet allemaal elke dag, sommigen komen maar een of twee keer per week. Per dag komen er zo’n vijftig mensen, en die komen verspreid tussen negen uur ’s ochtends en één uur ‘s middags. “De mensen halen hier hun methadon op en een deel van de mensen neemt het ook gelijk in. Natuurlijk kan het zo zijn dat ze dan hun oude vriendjes zien die hier komen voor de gebruikersruimte. Ik hoor echter ook van methadongebruikers dat ze het stoer vinden dat ze daar kunnen zijn en zich niet meer verbonden voelen met de harddrugsverslaafden.”

Jiska vult aan: “Ook zorgen de portiers dat dealers uit de buurt blijven van de methadongebruikers. Daarnaast zorgen wij ervoor dat de mensen die wat minder sterk in de schoenen staan de methadon hier gebruiken. Anders zijn ze op de hoek van de straat de methadon alweer kwijt.” De verstrekking van methadon bij De Stek bevindt zich nu nog in een pilotfase. Na drie maanden wordt er geëvalueerd, en dan weer na drie maanden wordt er besloten of het een succes is en verder gaat.

Voor het werk in De Stek moet je ook sterk in je schoenen staan. Jiska was eerst vrijwilliger bij de Sleep Inn en groeide door naar vaste kracht bij de gebruikersruimte. Lachend vertelt ze: “Ik ben in ieder geval van mijn naaldenangst af.” Serieuzer vervolgt ze: “Toch blijft het natuurlijk nog steeds gek. Ik herinner me nog goed de eerste keer dat ik iemand heroïne zag spuiten, ik had het weleens in films gezien maar hier gebeurt het recht voor je neus. Ach, tegenwoordig kijk ik of ze wel een beetje goed spuiten en niet in een open wond of zo.” Elsbeth: “En om tien uur in de ochtend mensen al grote halve liter blikken bier zien wegdrinken is ook bevreemdend.”

Of De Stek over tien jaar nog bestaat: “Het zou uiteraard mooi zijn als we onszelf overbodig maken”, vertelt Elsbeth. “Maar alcoholisme is van alle tijden en drugs is aan trends onderhevig. Heroïne lijkt nu uit te zijn, maar we weten niet wat voor trend er mogelijk over tien jaar is.”