‘Betere zorg gaan leveren voor minder geld’, is de gedachte achter buurtteams, die een aantal jaar geleden door de gemeente Utrecht werden geïntroduceerd. Ze moesten het eerste aanspreekpunt worden voor alle huishoudens waar sprake is van complexe problematiek. 

Inmiddels worden er in de hele stad, maar ook in de rest van Nederland, buurtteams opgetuigd. Vanaf 1 januari 2015 treedt de nieuwe wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in werking, met als doel ondersteuning dicht bij huis te organiseren, snel beschikbaar te maken en ook nog eens betaalbaar.

Zorginstelling Incluzio won de aanbesteding voor het draaien van de buurtteams in Utrecht. Volgens DeStadUtrecht vinden SP en PvdA ‘het maar niks dat het Rotterdamse bedrijf weinig ervaring heeft in de zorg’ en dat het moederbedrijf van de zorginstelling een winstoogmerk heeft. 

Op pad met het wijkteam in Utrecht

Terug naar het concept ‘buurtteams’: wat houdt het precies in en hoe blijkt het in de praktijk te werken? Sophie Derkzen, redacteur van Vrij Nederland, liep een dag met een van de hulpverleners van Buurtteam Overvecht en maakte er een uitgebreide reportage over. Een deel van haar artikel: 

“Toen Meindert – een joviale verschijning van 47 jaar in sportjack, met een warrige bos grijs haar en het accent van een geboren Utrechter – hoorde dat de gemeente ging experimenteren met deze nieuwe aanpak voor laagdrempelige zorg in de buurt die beloofde de hemeltergende administratie- en protocolleerdrift uit te bannen en hulpverleners meer vrijheid te geven, besloot hij direct te solliciteren.

Tweeëneenhalf jaar geleden ging hij met negen collega’s van start in een van de eerste twee buurtteams in Utrecht. Een verademing, vindt hij het. Heel zijn werkzame leven in de zorg werd op zeker moment verziekt door, vergeef hem de krachttermen, al die achterlijke klotesystemen van registratie, indicatie, kortom: bureaucratie. Wie hem nu bezig ziet, zou in Meindert nauwelijks een hulpverlener vermoeden. Dat kan, legt Meindert uit, omdat hij van zijn huidige baas goden-zij-gedankt geen uren hoeft te schrijven of ellenlange verslagen.”

Overvecht achterstandswijk

“Van de ruim driehonderd huishoudens in de Vulcanus lopen er zo’n tachtig bij de hulpverlening, schat Meindert. Voor de twintig klanten in de flat die hij nu onder zijn hoede heeft, waren vroeger alleen al acht verschillende clubs voor ambulante woonbegeleiding betrokken. En dan heeft hij alle thuiszorgorganisaties, sociale makelaars, welzijnswerkers, intensieve thuisbegeleiders en de ‘bemoeizorg voor zorgwekkende zorgmijders’ die er rondlopen nog even buiten beschouwing gelaten. ‘Zo veel organisaties op zo’n klein gebied, dat is natuurlijk waanzin.’

“Overvecht was een achterstandswijk waar achter de voordeuren onevenredig veel ‘multiproblematiek’ huist: giftige cocktails van financiële problemen, psychiatrische klachten en eenzaamheid. Meindert passeert lage rijtjeshuizen, de luxaflexen dicht, de tuintjes betegeld. Vervolgt zijn weg langs de flats, soms wel tien verdiepingen hoog, de gevels vergeven van de schotelantennes, waar veel Turken, Marokkanen, Ghanezen en Somaliërs wonen.

Sinds een paar weken zetten ze met een paar bewoners een gezamenlijke lunch op touw, en Leo zit in het organiserend comité. Bovendien is hij een van de drijvende krachten achter de crea-instuifmiddag in de flat, zegt Leo niet zonder trots. Vanmiddag op het programma: rummikub en borduren, we zijn van harte welkom. Leo is een van Meinderts twintig klanten in de grote flat aan de Vulcanusdreef. Hij was tijdenlang dakloos, logeerde af en aan bij vrienden uit de kraak, totdat hij via de hulpverlening een plaats in de flat kreeg toegewezen.”

‘Niet iedereen heeft behoefte aan mekaar’

“Met het buurtteam en Meindert zal het allemaal wel loslopen, denkt Leo, die bedoelen het hartstikke goed. Maar het grondpersoneel: dat deugt niet. De overheid, Den Haag. Daar roepen ze veel te gemakkelijk dat de mensen vanzelf wel naar elkaar omkijken, als je de steun er onderuit trekt. ‘Kijk naar de Vulcanus: de meesten zijn bang van mekaar, draaien de deur liever twee keer op slot dan dat ze een vreemde binnenlaten.’

Bovendien heeft lang niet iedereen het organisatorische talent om de kar van de participatie te trekken, meent bewoner Barend. ‘We zitten hier in de flat met een zeer gevarieerde doelgroep. Niet iedereen heeft behoefte aan mekaar, of aan sjoelen of linedance.’ Op de crea-instuifmiddag zijn ze vandaag met z’n zevenen. Het vaste cluppie, zegt Leo. In het begin was hij nog in de weer gegaan met papier om te aquarellen, maar uiteindelijk bleken de meesten liever een spelletje te doen.”

Gemengd optimistisch

In zijn kantoortje op de derde is Meindert intussen ‘gemengd optimistisch’. Natuurlijk, er komt ongelooflijk veel op de buurtteams af. Soms is intensieve hulp nodig, maar voor de meeste van mijn klanten geldt dat je met af en toe een praatje de vinger voldoende aan de pols houdt. Het gaat er om dat je er bent, voor de mensen in de wijk.’ Toch maakt ook Meindert zich zorgen. De gemeente schat dat zo’n vijftien procent van de Utrechters zwaardere, gespecialiseerde zorg nodig heeft. Voor hen blijft er een aantal organisaties dat ‘intensieve begeleiding’ biedt.

Maar wie maakt er precies aanspraak op welke zorg? Dat moet allemaal nog worden uitgezocht en daar zit een risico. Laat hij z’n eigen broer als voorbeeld nemen. Die is schizofreen, rand-psychotisch, moet op tijd z’n medicatie nemen en er is iemand nodig die af en toe controleert of hij niet te veel zuipt. ‘Als hij geen intensieve thuisbegeleiding meer krijgt en je bouwt er niet een heel solide netwerk van familie, vrienden en vrijwilligers omheen, kan zoiets heel vlug fout gaan. Hoe veel ik ook in zelfredzaamheid geloof, er is een categorie die het absoluut lastig gaat krijgen.’”