Tijdens de verbouwing van het voormalige Tivoli Oudegracht is een zeer groot en uniek gangenstelsel opengemaakt. Het was al even bekend dat er een rioolstelsel uit de 17^e eeuw onder het gebouw lag, maar wat de archeologen niet wisten was dat er een deur aan het eind van de tunnel zat. Volgens Daan Schaars, historicus bij de gemeente Utrecht, zou het zomaar kunnen dat er richting de Springweg nog zo’n gangenstelsel onder de grond ligt. “We zitten met vragen. Het riool liep ooit verder door, maar of dat nog steeds zo is weten we niet.”

De panden aan de Oudegracht 245 worden momenteel verbouwd. Zo komt er onder meer een café en een hotel, en ook zijn er twee kinderdagverblijven te vinden. Delen van het gebouw zijn al zo’n 700 jaar oud en tijdens die lange geschiedenis heeft het pand veel verschillende functies gehad. Het werd ooit gebouwd als klooster, maar in het begin van de 17e eeuw vertrokken de monniken en werd het een weeshuis. Rond dezelfde periode werd het riool gebouwd, dat vanaf de Oudegracht tot de Springweg liep.

Vanaf de middeleeuwen kregen de meeste huizen in Utrecht een riool en veel mensen denken nu waarschijnlijk dat alle uitwerpselen via dit riool in de gracht terechtkwamen, maar dat klopt niet. Het riool richting de gracht werd voornamelijk gebruikt als waterafvoer. “Het was onder meer vanwege de stank die het opleverde in die tijd verboden om ontlasting te lozen in de gracht”, zegt Daan Schaars. “Wel werd het riool gebruikt als beerput, waarin de uitwerpselen werden opgeslagen. Het riool werd verder voornamelijk gebruikt om water af te voeren.”

Tekst loopt door onder afbeelding

Beerput

Zoals het riool er nu bij ligt is het zo’n vijftig meter lang en op sommige plekken drie meter hoog. Ondanks de vele weeskinderen die dagelijks hun behoefte deden op de toiletten die op dit riool waren aangesloten, duurde het volgens Schaars waarschijnlijk jaren totdat de beerput vol zat. “Het is met deze afmetingen een voor Utrecht unieke constructie, die bovendien goed gebruikt werd. Via een vermelding in de archieven zijn we erachter gekomen dat in 1838 vijf personen maar liefst 19 dagen nodig hadden om het riool leeg te scheppen.” De ontlasting leverde destijds geld op. Het werd bijvoorbeeld verkocht aan boeren die het gebruikten om het land te bemesten. Pas in de vorige eeuw werden de huizen in de binnenstad aangesloten op het centrale riool waarmee ook de uitwerpselen werden afgevoerd.

Vanwege de aanleg van dit nieuwe riool is het oude stelsel overbodig geworden waardoor de constructie enige tijd in de vergetelheid is geraakt. In de jaren tachtig werd het weer ‘ontdekt’ en ook in 2006 is een archeoloog afgedaald in de donkere tunnels. Vanwege de verbouwing is de ingang tot het stelsel ook weer bloot komen te liggen. Dit is in feite een gat in een bakstenen buis waar een houten ladder in is gestoken en dit gat bevindt zich, toeval of niet, op nagenoeg dezelfde plek als waar de toiletten waren te vinden toen Tivoli in het pand zat. “De mensen die in de jaren tachtig en in 2006 naar binnen zijn gegaan hebben schetsen gemaakt van wat zij aantroffen, en daardoor was het beeld dat wij van het riool hadden niet heel gedetailleerd”, vertelt Schaars. Dit keer is daarom een 3D-scan gemaakt, waardoor het kleinste detail in kaart is gebracht.

Tekst loopt door onder afbeelding

Deur

Wie via de houten ladder afdaalt komt in een vochtige en muffe gang terecht met een dikke laag smurrie op de grond. In dit deel van het stelsel is nog wel vrij veel ruimte en vanwege het gat in de buis ook vrij veel licht. Wanneer men zich echter een weg baant door het riool, worden de gangen steeds nauwer en donkerder en vanwege de stalen rioolbuizen is het soms klauteren en kruipen geblazen. Aan het eind van deze gang blokkeert een stalen deur de doorgang. Dit obstakel zit ongeveer ter hoogte van de binnentuin achter het complex. “Achter de deur zit aarde en het riool loopt dan ook niet verder. Dit betekent dat het stelsel op deze plek in de loop der tijd gesloopt is vanwege bijvoorbeeld een verbouwing. We weten natuurlijk niet of het hele riool tussen deze deur en de Springweg is gesloopt, of dat de gangen verderop weer doorlopen. We kunnen daar nu ook niet achter komen, omdat we niet zomaar mogen graven. We zitten dus nog wel met een aantal vragen, waar we nu geen antwoord op krijgen.”