Hoe we met dieren moeten omgaan, is in Nederland met vlagen een gevoelig punt van discussie. Het aantal mensen dat vindt dat dieren beter behandeld moeten worden, groeit en dat gedachtegoed vertaalde zich onlangs ook naar een nieuw voorstel in de Tweede Kamer. Hoe doet het vooruitstrevende Utrecht het eigenlijk in de biologische vleessector, nu aandacht voor dierenwelzijn weer een opleving kent?

‘Het is niet langer toegestaan een dier pijn te doen of bij een dier letsel te veroorzaken, dan wel de gezondheid of het welzijn van het dier te benadelen met als doel het dier op een bepaalde manier te kunnen huisvesten.’ Zo luidt het voorstel van Tweede Kamerlid Leonie Vestering van de Partij voor de Dieren. Het amendement had weinig levensvatbaarheid, maar dat betekent niet dat de aandacht voor het dierenwelzijn ook verdwijnt. Steeds vaker laten mensen een stukje vlees staan, of zijn consumenten op zoek naar alternatieven. Ook in Utrecht is er een omslag te zien. Al is dat wel met de nodige horten en stoten, zeggen kenners.

Stagnatie

Dat zegt onder andere biologische slager Gerrit Takke, die al ruim dertig jaar een winkel op de Biltstraat heeft. “Wanneer er een schandaal rondom dieren plaatsvindt, zien we een impuls in de verkoop van biologisch vlees. Dat neemt alleen ook elke keer weer af. Van de recente aandacht merk ik zelf eigenlijk weinig, al duurt het soms even voordat de mensen hun weg echt naar de winkel weten te vinden.” Wanneer er wordt gekeken naar de cijfers van biologische vleesproductie, lijkt wat Gerrit zegt te kloppen. In 2015 is er een flinke groei in de markt te zien, en in de jaren daarna stagneren die cijfers. Wat daarvoor de reden is, is nooit hard gemaakt en blijft dus gissen. Zo zouden onder andere de coronacrisis en stijgende prijzen van boodschappen mogelijk het consumentengedrag beïnvloeden.

Zelf heeft Gerrit daar ook een theorie over: “Consumenten kunnen zelf een signaal afgeven door massaal biologisch vlees te gaan kopen, maar in de praktijk blijkt dat vaak lastig. De ‘macht’ ligt bij grotere instanties zoals de overheid en supermarkten. Pas als zij de verkoop van biologisch vlees stimuleren, door bijvoorbeeld een lagere btw, zullen op grotere schaal consumenten actief hun gedrag veranderen.” Op dit moment schommelt het aandeel biologisch vlees ten opzichte van de gehele vleessector op een aantal procenten. In supermarkten is het aandeel van biologische producten zo’n drie procent. Weinig, maar niet verrassend volgens Gerrit: “De stap is voor mensen op dit moment nog te groot om te nemen.”

Bewustzijn

De aanschaf van biologisch vlees lijkt op dit moment dus nog weinig schot in de zaak te hebben, maar het eetpatroon van consumenten is wel degelijk veranderd. De laatste jaren wordt er steeds minder vlees gegeten, zelfs zo weinig dat dat cijfer op zijn laagst is sinds 2005. Ook het welzijn van de dieren en om welke dieren we ons bekommeren, krijgt een ruimere norm. Zo wordt de rol van de wolf steeds prominenter benoemd, en worden zelfs insecten meegenomen in het welzijnsplaatje. Leeftijd, woonplaats of het opleidingsniveau maken weinig verschil tussen het wel of niet steunen van een verbeterd dierenwelzijn.

Het enige probleem: de hernieuwde aandacht voor bewustere keuzes lijkt zijn weg nog niet zo gevonden te hebben naar vleesalternatieven. Dat is niet alleen zo met de verkoop van vlees bij de slager, maar zet ook een stop op de industrie die daar achter zit. Het aantal biologische boerderijen lijkt de afgelopen jaren ietwat te stijgen met een aantal procenten, maar een explosieve groei blijft uit. Het beoogde doel van de overheid – van 4 naar 15 procent biologische landbouw in 2030 – lijkt daarmee nog ver uit zicht. Sterker nog: volgens critici wordt op dit moment de wind juist uit de zeilen gehaald.

Patstelling

Dat zeggen onder meer Anne en Rick van Rijn van biologische boerderij De Geertjeshoeve, gelegen aan de rand van Vleuten. Boeren zitten volgens hen al langere tijd in een moeilijke situatie, en de overheid zou te weinig doen om boeren uit de brand te helpen. “Er werd gezegd om op te schalen om op die manier de levensvatbaarheid van je bedrijf te vergroten. Nu moet het roer opnieuw om, maar dan de andere kant op. Je weet gewoon niet waar je aan toe bent en dat maakt de stap naar biologisch groot.” Anne en Rick weten de boel op hun boerderij draaiende te houden, maar dat komt volgens hen ook doordat ze een restaurant en winkel hebben waaruit ze inkomsten putten. En zonder dat? “Hoe alles er in de toekomst uit zal zien in de sector is nog maar de vraag. We zijn er bang voor.”

Maar niet alleen de overheid is volgens het stel Van Rijn aan zet. Net zoals slager Gerrit vinden ook zij dat consumenten de daad bij het woord moeten voegen: “Biologisch boeren kost een hoop meer geld dan de gangbare (term voor reguliere landbouw, red.) manier. Het is soms lastig om de kop boven water te houden wanneer er wel interesse is voor bewuster vlees, maar mensen de stap niet daadwerkelijk nemen.” Volgens Anne en Rick is dat precies waar het misgaat binnen de biologische vleessector, zowel landelijk als lokaal: “Het is een soort vicieuze cirkel tussen boeren, instanties en consumenten. Als een van die drie niet werkt, dan wordt het een stuk lastiger. Je zit als het ware in een patstelling.”

Financiën

Overigens is het niet allemaal ach en wee in de biologische dierlijke sector. Ja, Nederland bungelt op Europees vlak onderaan met haar bio-industrie. Maar er zijn ook positieve ontwikkelingen binnen de biologische sector. Zo is de verkoop van bioproducten in Europa in tien jaar tijd verdubbeld. De overheid erkent sommige van de problemen die de biologische industrie ervaart en deed onderzoek naar kansrijke doelgroepen voor de biologische markt. Zo blijkt dat vooral jonge, hoogopgeleide mensen het meest ontvankelijk zijn voor het aanschaffen van meer biologische producten. Voor Utrecht – de gemeente met het hoogste aantal hoogopgeleiden in Nederland – lijken daarin mogelijk wat kansen te zijn.

Tot in hoeverre eigenschappen zoals het opleidingsniveau daadwerkelijk een verschil kunnen maken in koopgedrag, moet nog maar blijken. Uiteindelijk is een van de belangrijkste factoren de financiële kant achter het biologische gedachtegoed. Dat is dan ook waar het lastig lijkt te worden. Biovlees zou goedkoper moeten worden om populairder te worden. Maar goedkoper kan niet totdat de bio-industrie al definitief meer in trek is. Dierenwelzijn, de politieke koers die gevaren wordt of wat mensen in je omgeving belangrijk vinden, lijken aan het einde van de dag weinig uit te maken voor de keuzes die consumenten maken. Uiteindelijk komt het nog altijd neer op de prijs van het stukje vlees dat op het bord belandt.