Ook tijdens deze rondleiding door het Utrechtse wervengebied werd door medewerkers van de gemeente benadrukt dat het herstel complex is en dat veel zaken niet te agenderen zijn. Desalniettemin is er de afgelopen tijd veel veranderd in de werkwijze. Zo zijn onder meer op verschillende plekken sensoren geplaatst waardoor veel eerder afwijkingen boven water komen en daar dus ook sneller op geanticipeerd kan worden. Wervenmeester Gerrit Heenck en programmamanager wervengebied Eelkco van den Boogaard lieten vorige week woensdag een aantal plekken in het historische centrum van de stad zien, die noemenswaardig zijn voor het gehele project en de tussentijdse innovatie.

De rondleiding, waar naast de medewerkers van de gemeente ook een handjevol journalisten bij aanwezig was, begon op de Choorstraat. Bovengronds was daar niets opmerkelijks te zien, maar onder de klinkers en de verschillende panden ligt volgens Van den Boogaard een labyrint aan kelders. “Het gaat in totaal om zo’n dertig kelders. Deze liggen niet netjes naast elkaar, maar kriskras door elkaar. Sommige liggen dwars, andere weer recht en weer andere zijn in de loop der tijd opgesplitst door een muurtje. Dit laat duidelijk een van de problemen zien waar ze tijdens de werkzaamheden tegenaan lopen. Want van wie zijn deze kelders? Is dat de gemeente of zijn dat de eigenaren van de panden?”

En dit probleem speelt op veel meer plekken. In 1948 verkeerde het hele wervengebied namelijk in zeer slechte staat en veel bouwwerken stonden destijds op instorten. De gemeente is toen eigenaar geworden van alle muren, omdat dit de restauratie makkelijker zou maken. Het voordeel daarvan was dat er veel is opgeknapt, maar het nadeel is dat er tot op de dag van vandaag verwarrende eigendomsverhoudingen zijn.

Waterspuwers

Even verderop, langs de Oudegracht ter hoogte van de Lichte Gaard, zijn twee mannen bezig om de middeleeuwse waterspuwers schoon te maken. Dit systeem moet ervoor zorgen dat het regenwater, dat door de klinkers sijpelt, niet de onderliggende werfkelders in loopt, maar naar buiten wordt begeleid. Een van de mannen laat een spuwer zien waar in de loop der tijd veel aanslag van onder meer roest, zand en vegetatie aan vast is komen zitten. Met een krabbertje haalt hij dit vervolgens makkelijk weg. De volgende spuwer is ogenschijnlijk schoon, maar dit betekent in veel gevallen juist dat er iets verderop in de pijp een verstopping zit. Met een slang, waarmee hij water onder grote druk de leiding inspuit, komt alles weer los.

Volgens Heenck zijn er in het historische wervengebied in Utrecht ongeveer 1.100 van dit soort spuwers. “In 2014 hebben we ze allemaal voor het laatst gereinigd en het idee was destijds om dit iedere tien jaar te doen. In de tussentijd hebben we veel meldingen gekregen van keldereigenaren over verstoppingen en wateroverlast. Daarom hebben we besloten om de spuwers eerder dan gepland weer schoon te maken. We gaan dit vervolgens evalueren en bepalen wanneer we de volgende schoonmaakronde moeten organiseren.”

Tekst loopt door onder afbeelding

Proactief

Heenck zegt dat dit een goed voorbeeld is van hoe de gemeente in de hele aanpak van het wervengebied te werk gaat. “In plaats van een reactief beleid hanteren we een proactief beleid. Dit doen we dus niet alleen bij de waterspuwers, maar bij elk onderdeel van het project.”

Het deel van de Oudegracht waar woensdagochtend de spuwers werden schoongemaakt, is eerder al opgeknapt. Zo zijn onder andere de kademuren vernieuwd, maar een plekje is bewust overgeslagen. Langs een grote plataan die op de werf staat is de muur namelijk niet opgeknapt. Van den Boogaard: “Als we dat wel hadden gedaan was de boom omgevallen. We hebben ervoor gekozen om een versteviging langs de muur aan te brengen en als de plataan op een gegeven moment, vanwege bijvoorbeeld ouderdom, toch het veld moet ruimen, knappen we ook dit deel van de muur op. Deze manier is misschien wel iets duurder, maar het geeft wel aan dat we veel waarde hechten aan deze oude bomen.”

Beleggers

Terwijl het groepje verder liep langs de Oudegracht, nodigde kunstenaar en bewoner van een werfkelder Kees Wennekendonk ons uit in zijn woning. Hij uitte zijn zorgen over de vele panden, en daarmee ook de vele werfkelders, die in handen zijn van beleggers. “Het is zo dat de eigenaar een deel van het bedrag van de renovatie zelf moet betalen, de rest betaalt de gemeente. Deze beleggers zien alles als een dossier en zij zijn alleen maar bezig met winst maken. Ik vermoed en vrees dat zij niet zomaar een groot bedrag willen betalen voor de restauratie, ik merk dat ook aan de eigenaar van mijn kelder. We moeten een truc verzinnen om ook deze eigenaren over de streep te trekken.”

En die truc is er ook wel volgens Van den Boogaard. “Zolang er geen onveilige situaties ontstaan en het erfgoed niet wordt aangetast kunnen eigenaren niet gedwongen worden, maar we doen wel een beroep op deze mensen.” Zodra het bijvoorbeeld wel onveilig wordt ontstaat er een andere situatie, waarin eigenaren wel gedwongen kunnen worden om voor de renovatie te betalen. Ondanks dit gegeven kan het voor het project wel belemmeringen veroorzaken wanneer een eigenaar weigert mee te werken. De gemeente wil namelijk minimaal dertig kelders per jaar aanpakken en het liefst wordt dat in blokken gedaan, zodat bijvoorbeeld het verkeer zo min mogelijk hinder van het werk ondervindt.

Tekst loopt door onder afbeelding

Ponton

De rondleiding eindigde aan de Oudegracht vlakbij de Bakkerbrug. Op deze plek is goed te zien dat ook de aannemer de manier van werken op het wervengebied moet aanpassen. Van de Boogaard: “Ze hebben speciaal voor deze locatie een ponton ontwikkeld dat op maat is gemaakt, onder de bruggen door kan varen en niet kapseist zodra de kraan zwaar materieel optilt. Daar komt nog bij dat het ponton binnenkort een elektrische aandrijving krijgt.”

Ongeveer een jaar geleden werd bekend dat de renovatie van het gehele wervengebied tussen de 450 en 550 miljoen euro zou gaan kosten. In de jaren daarvoor was er al zo’n 50 miljoen euro uitgegeven aan het erfgoed, maar na kritiek op de werkwijze van de gemeente werd het project uitgebreid. Er werd besloten om het project veel groter te maken. Niet alleen de wal- en kluismuren zouden worden aangepakt, ook de aangrenzende werfkelders en andere bouwwerken. Alles om ervoor te zorgen dat het erfgoed behouden blijft.

Wil jij DUIC steunen en een set ansichtkaarten ontvangen met de beste foto’s uit het boek DUIC in 2021? Voor 7,95 euro krijg je twaalf kaarten, van elke maand in 2021 één ansichtkaart. Met de aanschaf van de kaarten heb je niet alleen een herinnering aan 2021 – om op te hangen, te bewaren of te versturen – maar steun je ook de lokale journalistiek in Utrecht.