DUIC brengt naast elke dag online het laatste nieuws ook achtergronden in de papieren krant. Hieronder kan je een van de verhalen lezen die de afgelopen week in de krant is verschenen. Wil je de hele krant nog eens in zijn geheel nalezen? Kijk dan onderaan dit bericht.

Het klassieke beeld van een zwerver en een kartonnen doos. Dat zie je niet meer zo vaak in Utrecht. Toch zijn er tientallen dak- en thuislozen in de stad. De meesten daarvan hoeven gelukkig niet dagelijks op straat te slapen maar kunnen terecht bij instellingen of vrienden en familie.

Verschillende instanties in Utrecht zijn betrokken bij de opvang en de begeleiding van dak- en thuislozen in Utrecht. Deze groep kan zowel overdag als ‘s nachts ergens terecht. Zo is het Catharijnehuis in de Catharijnesteeg een dagopvang voor dak- en thuislozen in Utrecht. Hier kunnen ze terecht voor een douche, wat eten en drinken, een gesprek of – vaak ook erg belangrijk – een luisterend oor.

“Er heeft hier iemand gezeten die eerder een advocatenkantoor had”

De Sleep Inn aan het Jansveld in het centrum van Utrecht is een van de plekken waar dak- en thuislozen voor nachtopvang terecht kunnen en wordt ook wel een crisisopvang genoemd. De mannen en vrouwen die hier komen hebben vaak dezelfde problemen: schulden en geen inkomen. Maar de begeleiders zien ook ingewikkelder problematiek. “Er is bijna nooit één oorzaak aan te wijzen”, zegt Julliëtte (22), begeleider bij de Sleep Inn, gevraagd naar waarom mensen hier komen. “Het kan iedereen gebeuren. Kijk maar eens rond en vertel mij wie er dakloos is en wie begeleider. Dat lukt je dus niet.” En inderdaad, bij velen is dat erg lastig om te zien.

Afhankelijk van anderen

Hoe mensen dakloos worden heeft te maken met verschillende oorzaken. Zo twijfelt Nourdinne (38) even als hem wordt gevraagd waarom hij hier terecht is gekomen. “Eigenlijk niks. Ik moest thuis bij mijn ouders weg en woonde in een studio, maar dat kon ik niet meer betalen. En nu kan ik geen huis krijgen. Ik sta al heel lang ingeschreven, maar er is geen woning beschikbaar.” Hij hoopt snel in aanmerking te komen voor een huis en de deur van de Sleep Inn definitief achter zich te kunnen sluiten.

“Niemand wil hier zijn. Ik wil niet afhankelijk zijn van anderen, maar dat ben ik wel”, vertelt Nourdinne rustig. Toch is dit meer dan alleen een slaapplek voor dak- en thuislozen in de regio. “Het kan ook heel gezellig zijn en het is fijn om te praten met mensen die je niet kent.” Hij is zelf een van de mensen die ook meehelpt bij de Sleep Inn. Zo helpt hij met het serveren van eten, het doen van boodschappen of werkt hij mee in de tuin. Dat doet hij in ruil voor een gratis maaltijd, maar ook voor de gezelligheid. “Het is voor mij ook een leerproces en als ik hier straks weg ben kan ik beter voor mezelf zorgen.”

“Een luisterend oor is vaak al heel veel voor mensen die op straat vaak genegeerd worden”, zegt begeleider Frans over de band met de daklozen. Het gevoel dat je niet bestaat of mee kan doen in de maatschappij is dan ook iets waar de daklozen zelf erg veel moeite mee hebben. De begeleiders stippen vooral de vooroordelen die mensen hebben over daklozen aan als iets dat zou moeten veranderen in de samenleving.

Frans werkt al acht jaar bij de Sleep Inn en heeft een hoop verschillende mensen zien binnenkomen. “Er heeft hier iemand gezeten die eerder een advocatenkantoor had. Hij ging failliet, zijn vrouw vertrok en hij kon zijn huis niet meer betalen. Toen stond hij ineens hier.” Waar Frans vooral moeite mee heeft is dat hij soms mensen binnen ziet komen die afglijden onder de ogen van de begeleiding.

Ook Julliëtte ziet soms dat mensen steeds verder achteruit gaan. “Dan komen ze binnen voor hulp, maar krijgen een steeds grotere achterstand tot de maatschappij. Dan ligt al snel drugs- of alcoholgebruik voor de hand om te ontsnappen aan de problemen. Daarmee wordt het alleen maar erger.” Toch is het niet alleen maar kommer en kwel bij de opvang. “Integendeel! Het kan verbazingwekkend gezellig zijn. Natuurlijk hebben we ook te maken met agressie en onderlinge ruzies. Vooral rond de feestdagen is het altijd moeilijker voor de gasten.”

Een van de meest beangstigende momenten beleefde Frans toen een ex-gast werd geschorst en hij ineens een steen door de ruit gooide vanbuiten. “Dat was wel even schrikken, maar over het algemeen gaat het goed. Als er problemen zijn kunnen we iemand voor een dag schorsen, of langer, mocht dat nodig zijn.”

Uitstroming

Hoe gezellig het soms ook is, er wordt altijd gewerkt aan uitstroming bij de Sleep Inn. Binnen vijf dagen moet er contact zijn met een begeleider van bijvoorbeeld het buurtteam en binnen een maand zicht op uitstroming. Dat betekent niet dat iedereen na drie maanden ook weer weg is. Frans: “Het lukt sommigen niet om snel een thuis te vinden en die blijven dan langer hier. Het komt ook voor dat mensen even weg zijn, zwerven en daarna weer terug komen, Of een huis hebben gevonden, maar dat het toch weer misgaat.”

Medewerkers bij de Sleep Inn noemen het werk uitdagend, maar het geeft toch voldoening. “De daklozen hebben veel problemen en willen dat ook graag kwijt. Daar heeft de begeleiding ook een grote rol in. We hebben ook medewerkers die dakloos zijn geweest. Dat werkt voor sommigen fijner omdat die beter weten hoe het is om dakloos te zijn. Maar je hoeft geen dankbaarheid te verwachten. Daarvoor zijn de problemen te groot”, aldus een van de vrijwilligers, die graag anoniem wenst te blijven.

De gasten moeten na een nacht in de opvang om tien uur ‘s ochtends weer naar buiten. ‘s Avonds kunnen de gasten eten, verzorgd door Het Smulhuis. Daarna kunnen kleren worden gewassen. Tussen acht en negen uur is een meldplicht en voor tien uur moeten ze binnen zijn.

“De een gaat drinken, de ander een stukje wandelen. Ook blijven er daklozen hangen in de woonruimte waar ze spelletjes kunnen doen, tv-kijken of praten met elkaar of met de begeleiding. De woonkamer is bijna net zo groot als de rokersruimte, logisch want veel daklozen roken. Softdrugs is toegestaan, maar alcohol en harddrugs mogen niet worden genuttigd in de gemeenschappelijke ruimte.”

Voor opvang wordt een eigen bijdrage betaald. Deze bijdrage verschilt per locatie. De Sleep Inn kost € 4,20 per nacht, inclusief ontbijt. Een overnachting bij de Nachtopvang in Zelfbeheer (NoiZ) kost € 3,50 per nacht. Warm eten bij de NoiZ kost € 2,20 per maaltijd. Voor sommige mensen kan dat een probleem zijn.

In bijzondere gevallen, bijvoorbeeld als een uitkering nog niet is geregeld, kan een garantstelling worden afgegeven. Meestal door de gemeente maar ook De Tussenvoorziening kan dat doen. Dan kunnen mensen in ieder geval slapen. Voor Het Smulhuis zijn er Smulmunten die soms door Utrechters worden gekocht en die aan daklozen kunnen worden gegeven om bij Het Smulhuis te eten. En tot slot kunnen mensen helpen bij de opvangvoorziening en op die manier een overnachting of maaltijd verdienen.

Vijf vragen aan De Tussenvoorziening

Willem Lammerink is Senior Projectleider bij De Tussenvoorziening. De Sleep Inn is onderdeel van deze stichting. Aan hem leggen we vijf vragen voor.

Hoe worden mensen dakloos?

“Dat is altijd een combinatie van factoren. Maar mensen hebben altijd wel schulden (als je geen schulden hebt, kun je je huur betalen en wordt je niet dakloos). Ook is er sprake van wat wij noemen ‘een zwak sociaal netwerk’: mensen kunnen geen beroep (meer) doen op vrienden of familie als ze in de problemen zijn geraakt en staan alleen voor problemen die ze niet zelf kunnen oplossen. En dan is er vaak, maar niet altijd, sprake van bijkomende problemen zoals verslaving, psychiatrische problematiek, verstandelijke beperking maar ook bijvoorbeeld laaggeletterdheid. Als je zelf geen formulieren kunt invullen en je kent niemand die dat voor je kan doen heb je een groot probleem.”

Hoe veel daklozen zijn er in Utrecht?

“Dat lijkt een makkelijke vraag, maar dat is het niet. Veel daklozen zullen wij nooit zien omdat ze binnen hun eigen netwerk worden opgevangen. Bijvoorbeeld iemand die na een scheiding een paar maanden bij familie op de bank slaapt totdat hij een nieuwe plek heeft gevonden. Anderen zullen wij niet snel zien omdat ze niet gevonden willen worden, mensen zonder papieren bijvoorbeeld. Dan heb je nog het onderscheid tussen ‘zwervers’ – zeg maar de mensen die het meest opvallen en die in de stad lopen – en andere daklozen die niet als zodanig herkenbaar zijn. Om het even op De Tussenvoorziening te betrekken, in 2015 hadden we 737 unieke cliënten in de Sleep Inn en NoiZ, hebben we meer dan 250 kinderen met hun ouders opgevangen, en op 31 december hadden we 185 personen op de wachtlijst staan (exclusief eventuele partner of kinderen). In totaal waren er toen vierhonderd wachtenden in heel Utrecht, waaronder dertig gezinnen.”

Hoe worden dak- en thuislozen geholpen in Utrecht?

“Ten eerste wordt er natuurlijk geprobeerd om te voorkomen dat mensen dakloos worden. Zo heeft de gemeente veel regelingen om mensen financieel te ondersteunen. En natuurlijk zijn er de buurtteams die een preventieve taak hebben. Verder zijn er afspraken met woningbouwverenigingen die proberen tijdig te signaleren wanneer er huurachterstand ontstaat. Mochten mensen wel in de problemen raken, dan zijn er meerdere instanties in Utrecht die dak- en thuislozen helpen. De Tussenvoorziening natuurlijk, de buurtteams, het Leger des Heils. Maar ook Lister, Movira, Altrecht, (voorheen) Victas, en nog wel meer instanties. Ieder op zijn eigen expertise. De Tussenvoorziening kan bijvoorbeeld geen psychiatrische patiënten behandelen, maar wel begeleiden. Behandeling doet Altrecht. Wij begeleiden mensen wel uit dakloosheid.”

“We hebben vorig jaar ongeveer 250 mensen moeten weigeren”

“Het wordt ingewikkelder als we gaan kijken naar hoe we dak- en thuislozen moeten helpen om hun leven weer op de rit te krijgen. Het is namelijk enorm afhankelijk van de situatie waarin iemand zich bevindt. De gemeente wil wel dat er voor iedereen die dakloos is, iemand is die hem begeleidt. Er is in ieder geval vrijwel altijd sprake van budgetbeheer en schuldhulpverlening. Maar verder hangt het af van wat iemand zelf kan en wil, of er kinderen bij betrokken zijn, enzovoort. Sommige mensen moeten echt opnieuw ‘leren wonen’, die zullen altijd enige vorm van begeleiding nodig hebben. En voor anderen is dakloosheid een tijdelijke en vervelende onderbreking in hun leven. Zij kunnen relatief eenvoudig weer zelfstandig verder.”

Waar kunnen daklozen terecht voor een slaapplaats en zijn er voldoende slaapplekken?

“In de nachtopvang bij de Sleep Inn, de NoiZ, de Weerdsingel (voor mensen zonder papieren) en bij het Leger des Heils. En dan natuurlijk bij al onze andere voorzieningen, maar die zijn niet meteen voor iedereen beschikbaar, daar is een wachtlijst voor. De nachtopvang is vrijwel altijd vol. Sinds opvang Weerdsingel is geopend is de druk er gelukkig wel een beetje af. Uit mijn hoofd hebben we over het hele vorige jaar ongeveer 250 mensen moeten weigeren, dus minder dan één per dag. En dat was het jaar daarvoor echt meer. Als het koud is zijn er bedden beschikbaar voor iedereen die wil. Dan hebben we koudweerregeling.”

Waarom zijn sommige instanties in Utrecht alleen voor daklozen uit deze regio?

“Dat is landelijke wetgeving. Daar hebben we niets over te vertellen. Maar het idee erachter is om een ‘aanzuigende werking’ naar gemeenten die opvang voor daklozen goed hebben geregeld (en de gemeente Utrecht heeft echt goed aandacht voor de opvang van daklozen) te voorkomen.”