In de statige Kapittelzaal uit 1650 van de Pieterskerk wordt tweewekelijks gebouwd. Niet letterlijk, maar symbolisch. Het is de thuishaven van vrijmetselaarsloge Johannes. Geen illuster gezelschap zoals populaire literatuur nog weleens wil doen geloven, maar een plek waar gewerkt wordt aan zelfontplooiing. DUIC schoof aan tijdens een open avond – waar opvallend veel jonge mensen ook een kijkje kwamen nemen.

Utrecht kent meerdere loges, locaties waar de vrijmetselarij samenkomen. De meeste zijn gevestigd aan de Maliebaan. De Pieterskerk is daarop een uitzondering en is de plek waar loge Johannes gevestigd is. Het is voor de broeders, zoals de leden elkaar benoemen, een bijzondere plek. Een plek waar ze vaak jarenlang komen om zichzelf beter te leren kennen. Een plek waar ‘rust en stabiliteit wordt gevonden, naast het drukke en vaak haastige dagelijkse leven’, zoals een van de broeders het omschrijft.

De huidige vorm van de vrijmetselarij is ontstaan rond 1715 in Engeland, maar haar geschiedenis gaat nog veel verder terug. De vereniging is een plek voor vrijdenkers en heeft niet altijd goed gelegen in het regerende wereldbeeld. Zo werd de vrijmetselarij in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog bestempeld als een verboden organisatie. Ook in het verzuilde Nederland kon een plek waar mensen uit de verschillende zuilen samenkwamen niet altijd op goedkeuring rekenen. Waar in de populaire literatuur vaak de geheimen rondom de vrijmetselarij worden benoemd, en het mysterieuze karakter natuurlijk voor sommigen ook wel bijdraagt aan de aantrekkingskracht, staan de deuren van loge Johannes voor iedereen open. Althans, voor alle mannen. Want hoewel er ook gemengde loges zijn, waar vrouwen en mannen samenkomen, houdt Johannes de traditie in leven dat ze samenkomen met enkel mannen.

Zelfontdekking

“Samen werken we aan zelfontdekking, aan nieuwe inzichten en aan onze gemeenschapszin”, vertelt een van de broeders die aanwezig is tijdens de open avond. Deze avond voor nieuwe belangstellenden is georganiseerd omdat loge Johannes, zoals veel andere loges, te maken heeft met vergrijzing. Het ledenbestand wordt steeds ouder. In het eerste opzicht lijkt de open avond geslaagd, tientallen mensen zijn komen opdagen onder wie ook opvallend veel jonge mannen. Uit nieuwsgierigheid en oprechte interesse, en om eens te zien wat er nou toch precies gebeurt.

Een van de leden vertelt: “In een samenleving waar polarisatie lijkt toe te nemen, waarin gesprekken uitmonden in verwijten en er een enorm spanningsveld kan ontstaan bij meningsverschillen komen we hier samen om te leren van elkaars opvattingen. Het maakt niet uit of iemand politiek links of rechts is, maar we luisteren hier aandachtig naar elkaar en reageren op elkaar.” In de praktijk komt het erop neer dat een van de broeders een lezing houdt, wat binnenshuis een ‘bouwstuk’ wordt genoemd, waar vervolgens op gereageerd wordt. Het kan bijvoorbeeld gaan over een persoonlijk onderwerp, een maatschappelijk thema of over de vrijmetselarij zelf. Het zijn praktische zaken, maar veelal morele en spirituele levensvragen. Een debat wordt het niet, er is geen ruimte voor schofferingen, de aanwezigen spreken over een ‘gedachtewisseling’. Zo legt een van de leden uit: “We zijn onder gelijken, vrienden met vaak een andere mening.”

Symboliek

De vrijmetselarij is meer dan een praatgroep, wat men kan denken na bovenstaande toelichting. Dat komt mede door het gebruik van symboliek en de toepassing van rituelen. “Het is een spel dat gespeeld wordt, met eigen spelregels”, zegt een van de leden. De leden hebben bijvoorbeeld allemaal een donker pak aan, met handschoenen en een schootsvel. Naast de besprekingen van bouwstukken worden er rituelen opgevoerd, om bijvoorbeeld een nieuw lid in te wijden. Het zijn ook dit soort rituelen waarop het mysterieuze karakter van de vrijmetselarij deels gebaseerd is. “Natuurlijk kan je op internet vinden wat er precies gedaan wordt tijdens deze rituelen, maar het is veel waardevoller als je dat ondervindt voor het eerst samen met je broeders die het ook allemaal hier ondervonden hebben.” Een vleugje ‘theater’ noemt een andere aanwezige het ook wel, om de band met de andere leden te versterken, om de ‘gemeenschapszin te versterken’.

Tevens wordt er gebruikgemaakt van symboliek, veelal over de bouw en licht. Zo wordt de ‘ruwe steen’ vaak als symbool voor de ontwikkeling van de mens gebruikt, waarbij er aan de ruwe steen gewerkt wordt om een beter mens te worden. Het doel is om van de ruwe steen een kubieke steen te maken, symbolisch gezien – maar dat is voor velen een ideaalbeeld, want er blijft altijd ruimte voor nieuwe inzichten. De vrijmetselarij is doorspekt met dit soort symboliek.

Zodoende zitten mannen van alle rangen en standen samen aan tafel. Alleen die verjonging nog. Bij loge Johannes lijkt die ingezet te zijn, want van de tientallen aanwezigen heeft een deel aangegeven serieuze interesse te hebben. Toch staan de deuren niet meteen wagenwijd open. Want hoewel iedereen welkom is, gaan er wel wat maanden overheen voordat iemand echt lid is. “We verwachten wel enige toewijding, dit is niet iets dat je voor even erbij doet. Je leert jezelf ook niet in een paar maanden kennen. Daar ben je de rest van je leven nog mee bezig.”