Drie weken na het plotselinge overlijden van haar vader tijdens een fietsvakantie in Frankrijk, moest Anne Cappendijk bepalen waar haar afstudeerwerk voor de HKU over zou gaan. Ze besluit de confrontatie met zichzelf aan te gaan en bouwt ‘Mourning Traffic’: een vrolijk ogend werk met een veel minder vrolijke betekenis. Met haar prijswinnende afstudeerwerk wil Anne het taboe rondom rouw doorbreken en laten zien wat er allemaal op je afkomt als je een dierbare verliest.

“Welkom in het rommelhok”, zegt Anne, terwijl ze de illustratie-afdeling van de HKU binnenwandelt. In de ruimte hangen kleurrijke doeken aan het plafond en zijn de tafels ‘beklad’ met teksten en illustraties. Ze vertelt dat haar docenten haar al snel aanspraken toen ze haar voorstel voor het afstudeerwerk voor het eerst aan hen presenteerde. “De docenten waren bang dat ik het persoonlijk nam als zij iets tijdens de beoordeling niet goed zouden vinden.”

Surrealistisch

Anne was in de zomer van vorig jaar aan het werk in de boekwinkel waar ze destijds werkte, toen ze hoorde dat haar vader op 53-jarige leeftijd was overleden tijdens zijn fietsvakantie in Frankrijk. De momenten erna waren surrealistisch voor de toen nog maar 21-jarige Anne. “Omdat mijn ouders in de Franse bergen waren, moesten we naar Nice vliegen. Maar stel je eens voor: hoogzomer, op een vliegveld waar iedereen gezellig op vakantie gaat, terwijl jij onderweg bent naar het mortuarium om je vader voor het eerst weer te zien.”

Deze onwerkelijke momenten sloegen al snel om in frustratie, omdat er zoveel geregeld moest worden, mensen om haar heen anders tegen haar deden en leeftijdsgenoten geen idee hadden wat er allemaal op haar afkwam. 

Waar Anne op dat moment eigenlijk behoefte aan had, waren borden en pijlen die haar een duidelijke route gaven. Een handleiding die haar vertelde wat er na het plotselinge overlijden van een dierbare allemaal op je afkomt en hoe je ermee om moet gaan. Tijdens wandelingen over straat zag ze regelmatig de gefrustreerde reacties van mensen op wegwerkzaamheden en verkeersomleidingen. “Deze mensen willen ook graag weten waar ze naartoe moeten”, zegt ze. “De borden willen hen ergens heen leiden. Maar in het geval van rouw gaat dat gewoon niet. Er is geen handleiding.” 

‘Mourning Traffic’

Haar afstudeerwerk ‘Mourning Traffic’ – een samentrekking van het Engelse ‘mourning’ (rouw) en ‘morning traffic’ (ochtendspits) – staat symbool voor deze chaos. Het werk bestaat uit een groot houten frame met daarop 92 geïllustreerde verkeersborden, waarmee ze de kijker meeneemt langs de verschillende fasen van rouw. Dat haar werk groot moest worden, wist ze al snel.

Tekst loopt door onder foto.

Toen ze samen met haar vader een bezoek bracht aan een eerdere afstudeerexpositie, zei hij tegen haar: “Anne, jij moet iets groots maken”. “Dat heb ik toen heel letterlijk genomen”, lacht ze. Tijdens de expositie stond het werk midden in de aula. “Ik heb het op een soort looppad gezet, zodat mensen er echt niet omheen konden. Ik kan er namelijk ook niet omheen; bij mij is het constant daar.”

Vier verschillende kanten

Er zit een bepaalde chronologie in de installatie, legt Anne uit. Toch maakt het volgens haar eigenlijk niet uit waar je ertegenaan loopt. “In mijn hoofd ging alles namelijk ook de hele tijd door elkaar heen”, licht ze toe. Mourning Traffic bestaat uit vier kanten, die ieder een andere bundel aan momenten verbeelden. De eerste kant is de eerste 48 uur, vanaf het moment dat ze het overlijdensnieuws te horen kreeg tot en met het bezoek aan het Franse mortuarium. De daaropvolgende zijde verbeeldt de eerste week, waarin Anne en haar familie in de regelstand schoten: het terughalen van haar vader uit het buitenland, de condoleance en de uitvaart.

De derde kant laat de periode erna zien, waarin Anne een soort leegte ervoer. “Na een uitvaart volgt een periode van stilte, een soort leegte. Iedereen verdwijnt dan ineens, omdat ze denken dat je weer doorgaat, terwijl je leven eigenlijk nog steeds compleet op z’n kop staat.” De laatste zijde bestaat uit Anne’s herinneringen aan haar vader. “Het eindigt met een stopbord met de datum van de expositieopening en allerlei witte, lege post-its. Omdat papa er niet bij was…”, licht Anne toe. 

Tekst loopt door onder foto.

Emotionele reacties

Door de vrolijke, felle kleuren van het werk werden veel bezoekers van de afstudeerexpositie naar het werk toegetrokken. “Ik wilde het expres toegankelijk maken voor de kijker. Als ik ook nog hele donkere kleuren gebruikte, zou dat mensen afschrikken.” Ze vertelt dat veel mensen zichzelf in Mourning Traffic herkenden. “Best veel mensen moesten huilen, omdat ze zelf ook zoiets hebben meegemaakt.”

Volgens Anne praten we eigenlijk niet genoeg over rouw en dood. “Terwijl ik op de expositie zag dat echt veel mensen iemand hebben verloren en ook niet goed wisten hoe ze hiermee om moesten gaan.” Ondanks de emotionele reacties van toeschouwers bleef Anne zelf opmerkelijk kalm tijdens het exposeren van haar werk. “Ik kan niet iedere keer het verhaal vertellen met heel veel emotie erbij. Je schakelt jezelf over op een soort professionele stand. Maar dat voelt wel heel dubbel.”

HKU-Award

Naast alle mooie reacties op de afstudeerexpositie, werd Anne’s werk afgelopen september ook nog eens bekroond met een HKU-Award, de jaarlijkse prijs voor HKU-studenten met een bijzonder afstudeerwerk. “Dat is echt een ding hier”, vertelt Anne trots. “Als je hier gaat studeren, dan wil je dat gewoon echt winnen.”

Van de 5.000 euro die ze als prijs bij de award heeft gewonnen, moet ze de helft verplicht investeren in haar creatieve ontwikkeling. De invulling daarvan weet ze al: een mooie publicatie waarin alle 92 verkeersborden goed zichtbaar zijn. “Het is natuurlijk echt een mega-installatie en dat is niet heel toegankelijk voor iedereen. En ik wil juist dat het toegankelijk is voor iedereen.” Het winnen van deze award is normaal gesproken een echte mijlpaal voor een HKU-student, maar voor Anne blijft het dubbel. “De vreugde is gewoon veel minder dan als het over iets vrolijkers zou gaan”, licht ze toe. 

Of het winnen van de HKU-Award officieel de punt achter het verhaal van Mourning Traffic zal zijn, laat Anne nog open. “Uiteindelijk is dit iets dat ik nooit echt kan verwerken; daarvoor is het te vroeg en te plotseling.” Vanwege de inleverdatum rondom het afstuderen moest het kunstwerk rond een bepaalde tijd ‘af’ zijn. “Maar eigenlijk is het nog niet klaar, want er gebeuren nu nog steeds allerlei dingen”, vult Anne aan. Wellicht is Mourning Traffic over een paar jaar dus nog wel uitgebreid met nieuwe verkeersborden.