Begraafplaats Sint Barbara, aangelegd in 1875, is de laatste rustplaats van veel Utrechters, bekende en minder bekende. Kunsthandelaar Marcel Gieling komt graag in deze oase van rust met haar enorme verscheidenheid aan graven die, verspreid over ruim een eeuw, een tijdsbeeld laten zien. Hij neemt ons mee naar deze bijzondere plek vlakbij het Wilhelminapark en ontrafelt haar geheimen. Deze keer: de kapel.

De kapel die in het midden van het kerkhof staat, werd in 1880 opgeleverd. Hij is gebouwd in een neogotische stijl naar een ontwerp van architect Alfred Tepe (1840-1920) die ook het poortgebouw ontwierp. De bouw werd door het toenmalige bestuur van de begraafplaats aan de aannemer gegund die voor het laagste bedrag had ingeschreven en dat heeft men geweten! Bouwkundige problemen waren het gevolg. Ondanks regelmatige herstellingen was de bouwkundige staat in de jaren zestig zo slecht dat werd overwogen om de kapel af te breken. Met veel financieel kunst- en vliegwerk werd sloop voorkomen en met steun van onder andere Het Utrechts Monumenten Fonds vond in 1994/1995 een grote renovatie plaats.

Na de renovatie in 1995 kreeg de kapel ook nog steun van de Utrechtse kathedraal in de vorm van het Sacramentsaltaar dat wonderwel binnen de bestaande architectuur van de kapel paste. Ik richt mijn aandacht op de vier glas-in-loodramen boven het altaar die zijn ontworpen door de Utrechtse glazenier Willem Mengelberg (niet te verwarren met zijn oom, de dirigent met dezelfde naam). De andere ramen in de kerk zijn gemaakt door de Utrechtse glazenier H. L. D. Kocken (1882-1955), maar daarover later in een andere column meer.

Willem Mengelberg (1897-1969) was de zoon van Otto Mengelberg (1868-1934) die ook glazenier was. Zij stamden uit een van oorsprong Duitse familie die zich in de negentiende eeuw in Nederland vestigde en veel kunstenaars heeft voortgebracht; beeldhouwers, architecten, schrijvers en musici. Willem kreeg zijn opleiding in Amsterdam aan de Rijksschool voor Kunstnijverheid. Hij en zijn vader Otto deelden in Utrecht een atelier dat was gevestigd op de Maliebaan. Daar werden glas-in-loodramen in opdracht gemaakt voor voornamelijk kerkelijke gebouwen, verspreid over het hele land. Vader Otto werkte op een traditionele manier terwijl Willem, beïnvloed door Jan Toorop, een modernere manier van werken had. In 1921 werd het atelier op de Maliebaan opgeheven en namen zij het atelier van de glazenier Franz Löhrer (1853-1924) op het Stationsplein over. Daar gingen zij verder met glas- en decoratieve schilderkunst. Otto Mengelberg overleed in 1934 na een langdurige ziekte en Willem ging alleen verder. In de jaren zestig van de vorige eeuw verhuisde hij naar Zeist waar hij op 27 juli 1969 zou overlijden.

De vier ramen in de apsis, de officiële naam voor het meest sacrale gedeelte van de kerk, zijn gemaakt tussen 1920 en 1930. Het centrale raam toont de verrijzenis van Christus. In de flankerende ramen worden drie wonderen uitgebeeld. Namelijk de verrijzenis uit de dood van twee kinderen en die van Lazarus. De figuren die Mengelberg schildert zijn robuust en dat is nodig omdat er een flinke afstand tussen de ramen en toeschouwers zit. De overheersende kleur rood zorgt, zeker bij zonnig weer voor een bijzondere, bijna mystieke lichtval in de kapel. De kapel is vrij toegankelijk en biedt naast misschien een moment van rust een fraai zicht op glas-in-loodkunst uit het begin van de vorige eeuw.

Willem Mengelberg had dan wel moderne opvattingen maar was zeker geen avant-garde kunstenaar. Door zijn moderne opvattingen wist ook het katholieke bedrijfsleven hem te vinden, daar werd hem meer artistieke vrijheid gegeven. Een fraai voorbeeld van zijn ‘vrije’ werk is te zien in de onlangs gerestaureerde ‘Villa Jongerius’ aan de Kanaalweg in Utrecht. Naast de dakramen visualiseerde hij in 1939 in een zuivere art-decostijl alle toenmalige (automobiel-) activiteiten van de familie Jongerius in een prachtig glas-in-loodraam.

Wordt vervolgd.

Meer informatie over Sint Barbara? www.begraafplaats-sintbarbara.nl