Het is een klein, onopvallend beeldje en nog beschadigd ook. Verstopt in een gang van het Academiegebouw, waar je als gewone Utrechter niet zo gauw langs zal lopen. Toch is dit geheime plekje de moeite waard onthuld te worden omdat het gaat over moedige jonge Utrechters, die in een moeilijke tijd deden wat ze nodig vonden: verzet plegen.

We gaan naar de ZO-hoek van het vers geplaveide Domplein, het Academiegebouw, dat door de stad werd geschonken aan de jubilerende Universiteit bij het 250-jarig bestaan in 1886. Pas zes jaar later kon het gebouw door de jonge Wilhelmina officieel geopend worden. Die vertraging was het gevolg van een richtingenstrijd tussen de verschillende neostijlen aan het eind van de negentiende eeuw. De Universiteit wilde een gebouw dat verwees naar de renaissance, het humanisme en de Griekse beschaving en stond pal achter de winnende architect E.H.Gugel. Ze achtte een neogotische stijl meer geschikt voor kerkelijke gebouwen. Victor Stuers, de invloedrijke politicus en zijn medestrijder voor de neogotiek Pierre Cuypers, die samen het Rijksmuseum hadden neergezet wisten wel wat er naast de gotische Domkerk moest komen. Ze trokken uiteindelijk aan het kortste eind en verloren de prijsvraag.

Dat alles zie je als je bij de grote zon voor het gebouw staat: geen kruimeltje neogotiek maar horizontale lijnen, grote schelpmotieven boven de ramen, in goud gevatte professoren-medaillons hoog in de gevel en daar tussen het nog jonge kopje van Wilhelmina.

Kijk dan even naar links, een gotisch (Neo!) toegangspoortje naar de kruisgang, dat na lang zeuren door de verliezende partij mocht worden neergezet als troostprijs, ontworpen door Jos Cuypers, de zoon van Pierre.

Tijd om naar binnen te gaan. Mag dat zomaar? Ja hoor, wat dit gebouw is toch ooit geschonken door de stad…, alleen in de weekenden is het dicht. Niet de plechtige trap op, maar naar links de gang in, richting kapittelzaal. Daar hangt ons beeldje.

Het is Hermes, de jonge zoon van Zeus, wel een kopie, want het origineel komt uit Herculaneum en hangt in het archeologisch museum van Napels. Ons beeldje werd in 1907 geschonken door professor Hubrecht en hing in de kamer van de faculteit Wis- en Natuurkunde. Je ziet dat het beschadigd is, dubbel zelfs: ooit bij de uitbarsting van de vulkaan Vesuvius en heel veel later bij een brand in het Academiegebouw in WOII.

Het is een koude avond van de 12^e december 1942. De concierge sluit om 18.00 de deur van het Universiteitsgebouw. Hij weet niet dat zich die middag een jonge studente kunstgeschiedenis, Anne MaclainePont in een bezemkast heeft verstopt. Iets voor spertijd (24.00) doet ze voorzichtig de voordeur open voor 4 medestudenten, verzetsvrienden: Frits Iordens, Rutger Matthijsen, Gijs den Besten en Geert Lubberhuizen. Ze hebben een plan. Want de bezetter is van plan duizenden studenten te deporteren voor te werkstelling in Duitsland, waar de Rector misschien wel aan gaat meewerken. Allerlei gevoelige informatie van de Utrechtse studenten staan keurig in kaartenbakken te wachten in de administratie. Die moeten weg! Verbrand!

Geert en Rutger studeren scheikunde en weten dat al die kaarten pas goed verbranden als er genoeg zuurstof bij kan. Dus zijn ze uren bezig een berg verfrommelde kaarten te bouwen, vermengd met goed brandend doorslagpapier. Tegen 04.00 zijn er maar een paar lucifers nodig om de stapel in lichter laaie te krijgen. Snel gaan ze er vandoor. Niet opgemerkt door een Duitse uitkijkpost boven op de Domtoren. Hij slaat wel direct alarm, zodat de schade beperkt blijft tot de studentenadministratie, de kamer van de faculteit Wis- en Natuurkunde en een verbrand beeldje van Hermes.

Kort daarna wordt de Universiteit gesloten en het deportatieplan afgelast. Ons vijftal is nooit voor hun daad opgepakt ze overleefden net als het gros van de Utrechtse studenten de oorlog. Toch zie je dat de lijst van namen van gevallen studenten in de gang voor ons beeldje nog verbijsterend lang is. Dr Lou de Jong beschreef in zijn standaardwerk de brand in het Academiegebouw als “de eerste vlammen die oplaaiden als protest tegen de onderschikking van de vrije geest op de universiteit”.

Ons Hermes-beeldje wijst ons ook vandaag nog steeds op het belang van die vrije geest.

www.gildeutrecht.nl