In Het Jaar Van interviewen we verschillende Utrechters waarmee we terugkijken op het afgelopen jaar en bespreken we bijzondere gebeurtenissen of ontwikkelingen. Tot en met de laatste dag van het jaar 2019 verschijnen er dagelijks verhalen in deze rubriek.

Utrecht ging dit jaar de wereld over door een enorme plastic walvis in de singel. Van januari tot en met eind september was Skyscraper te bewonderen in het water voor TivoliVredenburg. Marleen van Rijswick (57), hoogleraar aan de Universiteit Utrecht, had het idee om het ruim elf meter hoge kunstwerk naar Utrecht te halen. Dat het zo’n succes zou worden, had ze van tevoren nooit durven dromen. Vol trots kijkt ze terug op het project. “Ik weet niet of zoiets nog een keer lukt.”

Prof. mr. Marleen van Rijswick is hoogleraar Europees en nationaal waterrecht en programmaleider van het Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law. Ze was voor een conferentie over duurzaamheid in Brugge. Daar zag ze het kunstwerk, ontworpen door het Amerikaanse bureau StudioKCA, voor het eerst. De kunstenaars willen er aandacht mee vragen voor de plastic soep in de oceaan. Zonder enige twijfel dacht Van Rijswick: die moet naar Utrecht komen. “Ik vond het een krachtig kunstwerk. Zo eentje dat zonder uitleg een boodschap heeft, maar daarnaast vrolijk is, met mooie kleuren, groots en indrukwekkend.”

Nu reist Skyscraper langs vijftien steden in Azië. Na Brugge was Utrecht was de eerste locatie. En dat terwijl er heel veel steden waren die het kunstwerk wilden hebben. Toch best stoer, vindt Van Rijswick. “Het was wel de bedoeling dat het weg zou gaan uit Brugge, maar niet per se dat de walvis rond zou gaan reizen”, zegt ze. “Mijn vraag of die naar Utrecht kon komen, was dan ook gewoon een open vraag. Ik wist helemaal niet waar ik moest beginnen.”

Samen met een projectteam onder leiding van Rebecca van Musscher en verschillende maatschappelijke partners is het uiteindelijk gelukt om de walvis naar Utrecht te halen en een inhoudelijk programma eromheen te organiseren. “Rebecca was de drijvende kracht. Ik was bij de meeste dingen aanwezig en intensief betrokken, maar zonder haar was het nooit wat geworden.”

(tekst loopt verder onder de foto)

Stadsmarketing
Dit project was volgens de hoogleraar een uitgelezen kans om te kijken hoe de ‘elitaire’ universiteit zich beter kon verbinden met de stad. “De universiteit is wel een belangrijk deel van Utrecht, maar het is maar een klein deel. Er zijn nog veel meer mensen.” De plek van het kunstwerk langs het drukste fietspad van de stad was dan ook zorgvuldig uitgekozen. “Daar zag iedereen de walvis: het is een van de drukste punten. Kinderen, middelbare scholieren, iedereen die naar de markt ging en met de trein reisde. Dat vond ik er super leuk aan.”

Regelmatig heeft Van Rijswick bij het kunstwerk staan kijken om te zien wat de reacties waren. “Wat ik zo mooi vond, is dat je soms volwassenen aan kinderen zag uitleggen waar het over ging, maar vaak was het ook andersom. Dan legden de kinderen uit welk probleem de walvis symboliseert. De kinderen keken anders dan volwassenen. Wij zien een walvis, maar kinderen kunnen eindeloos kijken naar wat er allemaal voor plastic voorwerpen in zaten verwerkt. Er zat bijvoorbeeld een ventilatortje in dat constant draaide door de wind.”

Naast dat er iedere dag veel mensen langskomen, was er nog een reden voor deze plek. “We hebben niet per se de mooiste plek van Utrecht uitgekozen. In Brugge stond het kunstwerk in een prachtig oud gedeelte van de stad, maar dan wordt het bijna een soort stadsmarketing. Als we dat hadden gewild, hadden we het nooit gekregen. De bedoeling van de kunstenaars is juist om die duurzaamheidsboodschap uit te dragen.”

‘Ik wist helemaal niet waar ik moest beginnen’

Lef
Het gevaarte liet volgens Van Rijswick verder goed zien waar de onderzoeken op de universiteit over gaan. “Skyscraper ving op een mooie manier verschillende aspecten in één beeld samen. Er wordt onder meer onderzoek gedaan naar walvissen die aanspoelen met plastic in zich, naar de stromingen in de oceaan en ikzelf doe onderzoek naar waterverontreiniging door onder meer plastic en naar verduurzaming van steden.” De activiteiten rond het project zetten de boodschap extra kracht bij. “Het mag dan mijn vakgebied zijn, maar ik heb alsnog van alles over duurzaamheid geleerd. Er waren discussieavonden in The Social Impact Factory georganiseerd door studenten, expertmeetings, de Impact Night, er is een lied gemaakt door Telekids, dichters Ingmar Heytze en Hanneke van Eijken schreven een eerbetoon en het slotevenement met André Kuipers was een fantastische afsluiting.”

Van Rijswick had niet verwacht dat het project zo goed ontvangen zou worden. Ze vond het in eerste instantie moeilijk om aan anderen uit te leggen wat ze er zo bijzonder aan vond. “Het was een bijzonder beeld dat moeilijk in woorden is te vangen. Ik had natuurlijk wel een fotootje gemaakt in Brugge, maar het is lastig over te brengen als mensen het niet in het echt hebben gezien. De decaan van onze faculteit REBO had lef en heeft enorm haar nek uitgestoken door ons initiatief te steunen. Door die steun haakten steeds meer mensen aan. Als je geen begin hebt, doet de rest ook niet mee.” Ze weet dat het achteraf makkelijk praten is, maar dat maakt haar niet minder trots.

Komt er in de toekomst een soortgelijk project? “Ik weet niet of dit nog een keer lukt, maar we hopen het wel. Eigenlijk zou je willen leren hoe je van zoiets nou een succes maakt. Het was voor ons allemaal nieuw. We hadden dit nog nooit gedaan en bleek een te groot project voor het kleine groepje waar we mee begonnen.” Gelukkig sloten er al gauw meer partijen aan, van de universiteit maar ook andere partners. “Kennelijk was er een enorme bereidheid om mee te helpen. Iedereen die meedeed, kon zeggen: het is ook mijn project. Zo werd de walvis een beetje van iedereen.”