Katholiek Utrecht verkeert al jaren in zwaar weer. Kerkbezoek neemt af en vergrijzing neemt toe. Maar dat de indrukwekkende Utrechtse St.-Catharinakathedraal in de verkoop dreigde te gaan, schoot in het verkeerde keelgat. Velen kwamen in verzet om de kerk te behouden. Op 2 maart 2019 kwam, na verschillende petities, bijeenkomsten en vele oproepen, het verlossende woord van de Utrechtse aartsbisschop Wim Eijk: de kathedraal wordt toch niet verkocht. Ruim een jaar later gaat het goed met de Catharinakathedraal. Er zijn meer vrijwilligers, meer kerkgangers en er wordt veel georganiseerd. Hoe is dat gelukt?

Op het laatste nippertje werd de St.-Catharina-kathedraal gered van de verkoop. Sinds 1853 is deze middeleeuwse kerk aan de Lange Nieuwstraat de kathedraal van het Aartsbisdom Utrecht en daarmee thuis- en zetelkerk van de Utrechtse aartsbisschop. Het is daarmee de belangrijkste katholieke kerk van Nederland. Maar toch was er het plan om de kerk te verkopen.

Het bestuur van de samenwerkende parochies (een parochie is een lokale kerkgemeenschap) van katholiek Utrecht achtte het onmogelijk om de Catharinakerk te behouden. Ludgerus, Martinus en Salvator, de drie Utrechtse parochies, stonden onder druk door een enorm jaarlijks begrotingstekort. De gebouwen en loonkosten waren de grootste kostenposten. Na een afweging tussen de verschillende kerken in de binnenstad viel de keus op het afstoten van de Catharinakathedraal. De Sint-Augustinuskerk aan de Oudegracht, over het algemeen gezien als een gezondere kerkgemeenschap, zou de kathedraal moeten worden.

De Catharina was te duur en er waren te weinig kerkgangers, was het idee, en daarom was er geen andere mogelijkheid dan het verkopen van de kerk aan de Lange Nieuwstraat. Er werden al verkennende gesprekken gevoerd met de buren van het Museum Catharijneconvent als mogelijke nieuwe eigenaar van het gebouw. De kathedraal is onderdeel van hetzelfde middeleeuwse kloostercomplex als het museum en zou daarom mooi kunnen worden toegevoegd aan de museumruimtes.

(Tekst loopt door onder foto)

Bestuur

De verantwoordelijkheid om kerken te sluiten ligt bij de parochiebesturen. De parochianen (leden) van de Catharinakerk kwamen echter in het verzet. “Er kwam een tegenbeweging, want wij wilden deze kerk graag openhouden”, vertelt Henk van Doorn, priester in het aartsbisdom Utrecht, maar bij de Catharinakerk betrokken als kerkganger. “We hebben ervoor gezorgd dat er goed contact kwam met Rome zodat ook daar duidelijk werd wat er aan de hand was in Utrecht.”

De waarde van de kerk en de geschiedenis van het gebouw werden gedocumenteerd en voorgelegd. “Wij hebben laten zien hoe sterk de kathedraal verbonden is met deze stad. Niet alleen door haar naam, ook door haar geschiedenis. Hoog Catharijne dankt er zijn naam zelfs aan! Het klooster dat op de plaats van het Vreeburg stond, werd verplaatst naar de huidige plaats van de kathedraal met de mooie kloostergang ernaast.” Toen de Domkerk gebruikt werd door de kerken van de reformatie was er geen bisdom Utrecht meer. In 1853 werd er weer een aartsbisschop benoemd en de St.-Catharijnekerk tot kathedraal gepromoveerd.

‘Wij hebben laten zien hoe sterk de kathedraal verbonden is met deze stad’

“Het viel ons rauw op het dak”, kijkt Van Doorn terug op de eerste periode nadat de kerk op de nominatie voor de verkoop stond. Met twee andere priesters startte hij een petitie waarmee duizenden handtekeningen werden verzameld, maar ook de parochianen klommen in de pen. Caroline Bennemeer, een actieve kerkganger in de Catharinakathedraal, vertelt dat veel mensen overtuigd waren van de noodzaak om de kerk open te houden. “We hebben verschillende gesprekken gehad met het bestuur en er waren heel veel mensen mee bezig. Uiteindelijk veranderde de mening en kwam op 2 maart vorig jaar uiteindelijk het verlossende woord van de bisschop.”

Kardinaal

De aartsbisschop van Utrecht, Kardinaal Eijk, verzocht het parochiebestuur uiteindelijk te stoppen met de procedure om de kerk te onttrekken aan de eredienst. Het parochiebestuur gaf gehoor aan de tussenkomst van de aartsbisschop, maar gaf toe daar teleurgesteld over te zijn omdat hun plannen een solide basis voor de toekomst vormden. Om zichzelf financieel gezonder te maken is de fusie van de parochies Salvator, St. Ludgerus en St. Martinus versneld en zijn personele kosten verder teruggedraaid. Maar nu de kerk open zou blijven, bleef de vraag natuurlijk wel: hoe nu verder?

“Er waren allerlei argumenten om de kathedraal open te houden, waaronder wat het met een katholiek zou doen als de belangrijkste kerk wordt verkocht. We vroegen ons af of het echt zó slecht was gesteld met de katholieke kerk”, vertelt Bennemeer. “Het deed veel met mensen en die streden om de kerk open te houden. Toen dat was gelukt wat er ook direct heel veel energie om de schouders eronder te zetten. De geloofsgemeenschap is nog steeds groot in de binnenstad en de dreigende sluiting heeft veel mensen wakker geschud.”

‘Tegen de stroom in wordt het hier in de afgelopen twaalf maanden steeds drukker’

Ook Van Doorn ziet dat er in de Catharinakerk ineens groei is ontstaan. “Hoe je het wendt of keert in de kerk, katholiek of protestant, er is overal dezelfde tendens: het vergrijst en er is weinig nieuwe aanwas. Er lijkt minder belangstelling voor het geloof, maar tegen de stroom in wordt het hier in de afgelopen twaalf maanden steeds drukker. Dat is een direct gevolg van het bericht dat de kerk dicht moest.”

Evenementen

De kerk deed eerder al mee aan het evenement Kerken Kijken Utrecht waarbij de culturele rijkdommen van diverse kerken in het centrum van Utrecht werden getoond. Duizenden mensen kwamen binnen. Bennemeer: “Maar ook werden er veel kaarsjes aangestoken en er werd gebeden. Dat zijn ook vaak mensen die de mis op zondag niet bezoeken, maar wel een gevoel hebben bij het geloof. Intussen komen die wel vaker naar de mis en zitten er op zondag 120 tot 150 mensen in de kerk. Daarna is er nog een Engelstalige mis die goed wordt bezocht. Ook door veel jongeren.”

Een groot verschil is menskracht. Zo zijn er meer vrijwilligers dan in de voorgaande jaren. Er is een welkomstteam op zondag. Dat staat bij de ingang en heet de mensen welkom. Elk nieuw gezicht krijgt een uitnodiging voor een welkomstborrel. Bennemeer: “Veel mensen voelen zich daardoor meer welkom. Je kent meer mensen en voelt je meer gedragen door de gemeenschap.” Daarnaast is er een boekje gemaakt waarin meer wordt uitgelegd over de kerk met vragen als: ‘Waarom gaan mensen eigenlijk staan? Waar komt een gebed vandaan?’ “De mensen krijgen het gevoel dat ze niet in een intercity stappen waar ze niet af kunnen springen, maar in een stoptrein waarin ze heel makkelijk stap voor stap kennis kunnen maken met de kerk. Ook als mensen er niet mee zijn opgegroeid, moet het mogelijk zijn om kennis te maken met wat er gebeurt in dit gebouw.”

(Tekst loopt door onder foto)

Sinds de herstart zijn de parochianen vaker in de kerk en zijn er verschillende cursussen gestart om elkaar beter te leren kennen en over het geloof te praten. “Ook vinden we het belangrijker om andere mensen te laten kennismaken met het christelijke geloof door te laten zien wat we voor anderen doen, of door een speeddate met een gelovige”, vertelt Bennemeer.

Rondleidingen

Een gebrek aan priesters laat zich overal voelen in de katholieke gemeenschap, in de Utrechtse binnenstad is er nog één priester, maar in de Catharinakerk zijn er intussen tien mensen die om beurten voorgaan. “Elke avond is er een eucharistieviering in de kapel en is de kerk open. Er zijn ook zeven kosters gekomen die iedere avond de deur openmaken om 18.00 uur”, vertelt Van Doorn. “Op andere plekken in de stad waren ook veel ideeën, maar je moet mensen hebben die komen en het gevoel hebben dat het mogelijk is. Dat is hier het geval en houdt de zaak vitaal.”

‘Wat doen die gekke katholieken nou precies?’

Van Doorn gaat zelf ook rondleidingen geven gericht op meer dan alleen de kunstwerken. “Anders had het net zo goed een museum kunnen zijn”, merkt hij droogjes op. “We willen wel laten zien waar het gebouw voor is. De kerk opendoen is makkelijk, maar mensen die binnenkomen lopen rond, kijken om zich heen en hebben geen idee wat ze precies zien. We willen uitleggen wat er te zien is en ook wáárom het hier is. Wat is de betekenis van een beeld en waarom is dat hier terechtgekomen”, met zichtbaar plezier vervolgt hij, “en wat doen die gekke katholieken nou precies.” Het project gaat ‘Anders naar de kathedraal kijken’ heten. “Wat maakt een kerk een kathedraal? Dat willen we gaan uitleggen”, zegt Van Doorn enthousiast.

Bennemeer vult aan: “We willen ook vertellen waarom we ons met man en macht hebben ingezet om een gebouw open te houden, want dat is het uiteindelijk. Dat is omdat we het geloof willen uitdragen. Wij voelen hier steun en vrede. Dat betekent voor ons iets en moeten we beschermen.”

De paasvieringen in de Catharinakathedraal zijn afgelast in verband met het coronavirus. Ook de weekenddiensten gaan voorlopig niet meer door. Wel is het mogelijk om een kaarsje te branden of de kerk op verschillende tijden te bezoeken. De dagelijkse eucharistievieringen gaan voorlopig ook niet meer door, maar zodra het niet meer in de knel komt met de richtlijnen van het RIVM worden die zo snel mogelijk weer hervat.