‘Johnson oorlogsmisdadiger’, die 24 letters plakte Olav Meijer op 21 februari 1968 op het raam van zijn studentenkamer op de Ina Boudier-Bakkerlaan in Utrecht. De overtuigd activist had wel een reactie verwacht, maar zo’n hevige? Nee. Het werd landelijk nieuws en onderdeel van een proefproces.

‘We leven in een periode van onrust, innerlijke onvrede en machteloosheid tegenover maatschappelijke ontwikkelingen binnen en buiten ons land’, schreef de conservatieve krant Het Vaderland in 1968. De spanningen kwamen door protesten en demonstraties tegen de oorlog in Vietnam. De president van de Verenigde Staten was het doelwit van studentenprotesten – onder meer in de Domstad. Een van die felle tegenstanders en criticasters van de Vietnamoorlog was Olav Meijer. Op dat moment student sociologie aan de Universiteit Utrecht en lid van de studentenvereniging Politeia.

In januari van dat jaar ging een aantal politiek actieve studenten op pad met een verfbus en een plan. Op een schutting bij de Amsterdamsestraatweg kalkten ze ’s nachts groot de tekst ‘Johnson oorlogsmisdadiger’. De leus was verboden, omdat deze beledigend zou zijn voor een bevriend staatshoofd (artikel 117 in het Wetboek van Strafrecht). Elke activist deed een paar letters – gelijk verdeeld, om zo efficiënt mogelijk te werken. De volgende ochtend was de leus al verdwenen. Daar stond ook Meijer van te kijken; het toonde de daadkracht van de politie die de protesten in de kiem probeerde te smoren. Het idee was echter natuurlijk niet verdwenen.

Een paar weken later besloot Meijer de tekst nog eens, maar dan op een andere manier aan de buitenwereld te tonen. In zijn studentenkamer aan de Ina Boudier-Bakkerlaan plakte hij de twee woorden op het raam. In die tijd was er nog geen bebouwing aan de overkant van het gebouw en was de tekst dus van veraf te zien. Meijer: “De universiteit belde om me ervan te overtuigen de tekst weg te halen. Later heb ik zelfs gehoord dat de Amerikaanse ambassade zich ermee heeft bemoeid om uiteindelijk strafvervolging tegen mij in te stellen. Toen het ’s middags op het radiojournaal werd behandeld, ging het helemaal als een lopend vuurtje.”

Wet aangepast

Meijer legt uit dat de woorden bewust waren gekozen. In die periode stelde de Nederlandse filosoof Bernard Delfgaauw dat ‘Johnson, zijn naaste medewerkers en generaals oorlogsmisdadigers waren – gemeten naar de maatstaven van de oorlogstribunalen in Neurenberg (1946) en Tokio (1948)’. “Ik heb bewust niet ‘Johnson moordenaar’ gebruikt, ik wilde de link met die processen maken. Door de confrontatie te zoeken, probeerden we andere mensen daarover na te laten denken”, zegt Meijer. “Ik denk dat het wel is gelukt.”

De volgende ochtend staat er een man voor de flat die een steen door de ruit dreigt te gooien en later die ochtend staat ook de politie voor de deur. Meijer moet mee en de letters op het raam worden in beslag genomen. maar een dag later hebben drie anderen de tekst al overgenomen en op een papier voor het raam gehangen. Zij worden ook opgepakt. De actie is dan al lang en breed geslaagd. De volgende ochtend staan de kranten vol en plakken honderden studenten de tekst uit verschillende steden uit protest tegen de arrestatie voor het raam.

“Ik schrok niet heel erg”, zegt Meijer nuchter. “Een dagje in de cel, dat viel allemaal wel mee. Ik dacht: ik heb ‘A’ gezegd, dan moet ik ook ‘B’ zeggen. Ik had het laf en opportunistisch gevonden om de tekst van het raam te halen toen de universiteit belde. Ik heb me bij de arrestatie ook niet verzet.” Meijer belandt met de drie anderen in een proefproces. Een maand later al moet hij voor de rechter verschijnen. Een week voor het proces wordt er nog een grote demonstratie georganiseerd voor het recht om Johnson een oorlogsmisdadiger te noemen.

“Achteraf gezien is de hele zaak razendsnel afgerond.” In maart was de rechtszaak en de vier werden veroordeeld. Het hoger beroep diende in juli dat jaar en in november sprak de Hoge Raad zich uit over de straf. Meijer kreeg een geldboete. “Ik denk dat ze dat zo snel deden om er geen onduidelijkheid over te laten bestaan. Bij vrijspraak zou het wetsartikel feitelijk buiten werking worden gesteld. Daarna is er ook nauwelijks meer iemand gestraft, overigens omdat de protesten zulke grote vormen aannamen.” Meijer voelde zich gesteund door zijn omgeving: linkse organisaties en studenten. “In een venijnig commentaar in het Utrechts Nieuwsblad stond wel dat ik de situatie in Vietnam niet zou mogen gebruiken om een wetsartikel te wijzigen. Een totale omkering van de situatie natuurlijk. Ik was helemaal niet op strafvervolging uit. Het ging mij juist om die oorlog!”

‘Ik heb ‘A’ gezegd, dan moet ik ook ‘B’ zeggen’

Meijer zegt dat hij de nasleep van de arrestatie hem wel overrompelde. “Ik was na een tijdje ontzettend moe. Ik werd van alle kanten gebeld en het was zeker in het begin ontzettend hectisch.” Zijn ouders waren niet blij en bang dat hij zijn toekomst vergooide door de strafvervolging. “Maar spijt heb ik nooit gehad.” Er werd uiteindelijk nog een staatscommissie gevormd om te kijken naar het wetsartikel. Het werd in aangepaste vorm gehandhaafd; alleen als een buitenlands staatshoofd zich in Nederland bevond, mocht hij of zij niet worden beledigd.

Noodzakelijkheid

De protesten werden ondertussen heviger. In januari 1973 komt het anti-Amerika gevoel tot een hoogtepunt. Er lopen meer dan tachtigduizend demonstranten mee in Utrecht om te strijden voor vrede in Vietnam. Ook Meijer was natuurlijk van de partij. Hij hield een bord omhoog waarop stond: ‘Nixon NAVO Nazi’. Hij lacht. “Daar deden ze niks aan. Ze hadden geleerd van wat er daarvoor was gebeurd.” Meijer vertelt dat er geen trots overheerst dat hij de eerste was met de tekst op het raam. Het was voor hem een gevoel van noodzakelijkheid. Dat geldt ook voor alle acties waar hij in de jaren daarna bij betrokken was. Tegen het kolonelsregime in Griekenland, het bewind António Salazar in Portugal en de daden van Franco in Spanje. “In 1973 hebben we het Griekse arbeidsbureau bezet. Daar vonden we ook allemaal documenten waaruit bleek dat ze Grieken in Nederland bespioneerden. Daar is nog een zwartboek van gemaakt.”

Heeft de landelijke bekendheid Meijer niet juist gesteund in zijn activisme? “Misschien wel. Ik werd ineens gevraagd om verschillende dingen te doen. Mijn politieke opvattingen waren al aardig gevormd, maar het heeft me geval gesterkt in het idee dat als je ergens voor staat je niet moet wijken voor druk of dreiging van buitenaf.” Met Meijer is het ondanks de zorgen van zijn ouders wel goed gekomen. Zijn studie sociologie maakte hij af. Een aantal jaar werkte hij voor een inkomen en was hij daarnaast als activist betrokken bij allerlei acties en demonstraties. Hij maakte zijn studie rechten ook nog af en werd sociaal advocaat. Nu doet hij veel vrijwilligerswerk bij de stichting EMMA in Utrecht, dat strijdt voor wereldvrede, milieu en geweldloosheid. Dat ideaal is er nooit uitgegaan.