Het staat er echt: ‘gem Utrehct’. Was er in 1951 iemand niet helemaal bij met zijn hoofd, toen hij de putten voor de gemeente Utrecht maakte? Wie was dat? En hoe kon hij nou zo’n fout maken?

Een attente DUIC-lezer stuurde een foto van een putje in het Tolsteegplantsoen naar de redactie. Of dit in 1951 de juiste spelling was? Nee, dat niet.

Er ging bij ons wel een lampje branden, het klonk als een bekend verhaal. In de Brigittenstraat is er namelijk nog een put met dezelfde spelfout te vinden uit hetzelfde jaar. We gingen op onderzoek uit, naar het verhaal achter de spelfout op de putten.

Gemeente Utrecht was evengoed verbaasd over de spelfout. Zo verbaasd dat ze iemand op pad stuurden om het te checken. In de omgeving van de Tolsteegplantsoen zijn wel 25 putten, maar op geen enkele andere vindt de gemeente dezelfde misser. Gelukkig, maar ook jammer, want we komen zo niet dichter bij een antwoord.

(Tekst gaat verder onder de foto.)

Wellicht dat medewerkers van Het Utrechts Archief meer weten. Een medewerker loodst ons online naar documenten van het gemeentebestuur, van voor 1970. “Zó veel is er niet bewaard gebleven van de inventaris”, waarschuwt de man aan de telefoon. “Maar als het er is, denk ik dat je het hier kan vinden.” We bladeren door stukken over aanbesteding, uitvoering en onderhoud van de Utrechtse wegen en straten. Er is veel te vinden, maar er lijkt niks te staan over deze putten. Nog steeds zijn we niet veel wijzer.

Straatkolk

We proberen het eens vanuit een andere hoek: wie maken er eigenlijk putten, of ‘straatkolken’, zoals we dit type putten noemen? We komen terecht bij Nering Bögel, een bedrijf dat zijn oorsprong in Deventer vond in 1756. Het bedrijf groeide uit tot grootste gieterij in Nederland.

In een boek over hun historie vinden we dat zij in 1951 straatkolken en putdeksels leverden aan de nieuwe marinehaven in Den Helder, toen onder de naam De Globe. Utrecht, daar vinden we niets over. Wie de historische spelfout maakte, zullen we waarschijnlijk nooit te weten komen.

Gelukkig kan Toin Bongers van Nering Bögel ons wel meer vertellen over het ontstaan van de spelfout. “De techniek op dat gebied is erg veranderd. Nu gaat bijna alles machinaal. Je kan ervan uitgaan dat er toen iemand een pannetje met gesmolten metaal gebruikte.” In de jaren ’50 ging het volgens Bongers ongeveer zo: “Met speciaal vormzand wordt een matrijs gemaakt, een soort mal van het putdeksel.” Vervolgens laat iemand de mal vollopen met gietijzer. En de letters? “Die moet de ijzergieter in spiegelbeeld in de mal zetten”, legt Bongers uit. Aannemelijk dat het daar misging in 1951.

Menselijk

Op de vraag waarom de straatkolken mét fout toch in de stad liggen, heeft Toin Bongers overigens geen antwoord. Je kan gietijzer immers gewoon omsmelten. “De eisen of verplichtingen die een fabrikant destijds had, waren beduidend minder.” De gemeente Utrecht reageert met: “Waar gewerkt wordt, worden foutjes gemaakt.” Ze vinden het wel leuk dat iemand het foutje na 69 jaar weer heeft opgemerkt.