“Beste mensen,

Morgen vieren we dat we al bijna 80 jaar in vrijheid leven. Vandaag staan we stil bij de grote offers die er voor onze vrijheid zijn gebracht.

Straks mag ik samen met Jantien Verlaan-Das een krans leggen als eerbetoon aan deze slachtoffers. Zij is de dochter van Henk Das.

Henk Das was een prominente verzetsstrijder. Zo was hij binnen de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers de leider voor de provincie Utrecht. Bovendien bemande hij in de Brigittenstraat een verbindingscentrum van de ondergrondse. Vandaag eren wij Henk Das als iemand die een cruciale rol speelde bij het beschermen van Joden en andere onderduikers.

Maar het begon klein. De bel ging en daar stond iemand voor de deur die hij kende van de korfbalvereniging. Die vroeg of hij er misschien wat geld voor over had om onderduikers te helpen. Natuurlijk, dat had Henk Das wel. En kon hij misschien ook de deuren langsgaan om geld in te zamelen? En wist hij misschien nog mensen bij wie onderduikers welkom zijn? Zo rolde Henk Das in 1942 het verzet in.

Hoe reageren wij als die spreekwoordelijke bel gaat? Als wij geconfronteerd worden met onrecht, nood en leed. Dichtbij of ver weg. Soms lijkt het allemaal zoveel, zo overweldigend, dat we de deur er liever voor sluiten. Maar ik geloof dat we altijd de mogelijkheid hebben om iets te doen. Al lijkt het nog zo klein, zo gewoon.

Op die manier kwam ook Trui van Lier in actie. We kennen haar nu als de heldhaftige verzetsvrouw die met ‘Kindjeshaven’, haar crèche aan de Prins Hendriklaan, meer dan 150 Joodse kinderen wist te redden. Maar al ver voor de oorlog, vanaf 1934, opende haar familie de deuren van hun huis voor Joodse vluchtelingen.

Daardoor hoorde ze de verhalen over wat er in Duitsland aan de hand was. Ze was nog studente, maar kreeg toen al het idee om iets voor kinderen op te zetten. Kort voor de oorlog overleed de moeder van Trui. Met de erfenis kon ze in 1940 de deuren van Kindjeshaven openen. Daarmee was zij de allereerste in Nederland die georganiseerd verzet begon te bieden en probeerde op te komen voor Joodse kinderen. Middenin de stad. De bezetter zat om de hoek in de Kromhoutkazerne. En twee straten verderop woonde Anton Mussert.

Ze nam daarmee enorme risico’s. Maar ze kon niet anders. Na de oorlog zei Trui van Lier hier het volgende over: “Ik ben blij dat ik heb gezegd: tot hier en niet verder. Ik heb het uit overtuiging gedaan, niks heldhaftigs, niks bijzonders.”

Ook vandaag hebben we mensen nodig die zeggen ‘tot hier en niet verder’. Bijvoorbeeld wanneer synagogen beklad worden met hakenkruizen. Als Joodse mensen op straat uitgescholden worden. Als Joodse kinderen bang zijn om naar school te gaan en naar een andere school overstappen.

Ik vind dat onbestaanbaar. Het doet mij pijn om te horen dat dit ervoor zorgt dat mensen bang worden en in hun schulp kruipen. Dat ze er niet meer voor uit durven te komen dat ze Joods zijn. Het doet mij pijn als wie dan ook in zijn schulp kruipt vanwege zijn of haar godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, handicap of geaardheid, simpelweg omdat hier geen respect voor is.

Juist daar moeten we waakzaam voor zijn. Dat leert de oorlog ons. Leven in een open en vrije samenleving waar iedereen zichzelf kan zijn is geen gegeven. Dat is iets waar we ieder keer weer ons best voor moeten doen. Door die deur voor de ander te openen. Door niet meteen te oordelen, maar oprechte belangstelling voor de ander te tonen. En door te zeggen ‘tot hier en niet verder’ als mensen onrecht wordt aangedaan.

Zojuist waren we twee minuten stil. Hebben we gedacht aan datgene waar onrecht toe kan leiden. Een alles vernietigende oorlog, met miljoenen doden tot gevolg.

Joden. Roma en Sinti. Gehandicapten en geesteszieken. Communisten, verzetsstrijders, homoseksuelen, vrijmetselaars, Jehova’s getuigen. Burgers en militairen. Mannen en vrouwen.

Ik kom nog even terug bij het verhaal van Henk Das. Hij overleefde de oorlog, maar verloor een broer en bijna dertig vrienden. Dat was voor hem een zware last die hij de rest van zijn leven meetorste. De oorlog was voor hem eigenlijk nooit voorbij.

Oorlog laat diepe littekens achter. Laten we vooral met dat besef kijken naar de oorlogen die vandaag woeden op allerlei plekken in de wereld. Oorlog geeft alleen maar tranen, trauma’s en verloren dromen. Het scheurt gezinnen uiteen en berooft kinderen van hun jeugd.

Laten we daarom vooral compassie hebben met elkaar en onze deur openen als iemand in nood op onze bel drukt.

Dank u wel.”