Utrecht wil een duurzame stad zijn, met schone energie en goed geïsoleerde huizen. Aardgas moet de deur uit en de warmtepomp erin. Het klinkt allemaal mooi, maar die verandering levert ook nieuwe problemen op. Want wat als mensen geen warmtepomp willen en kiezen voor houtpelletketels of -kachels, die schadelijke stoffen uitstoten? De gemeente neemt al maatregelen om de uitstoot door houtstook in de stad te verminderen en kondigde onlangs een nieuwe subsidie aan voor mensen die hun oude kachel laten verwijderen. Maar kan er nog meer gedaan worden? Verschillende raadspartijen dienden afgelopen zomer een motie in voor meer maatregelen tegen houtpelletketels en -kachels. Het college keek naar aanleiding daarvan wat er gedaan kan worden. Wat blijkt? Het is nog niet zo gemakkelijk om die te verbieden.

Ongeveer 130.000 Utrechtse gebouwen zijn nu nog op aardgas aangesloten en dat moet de komende jaren een stuk minder worden. De gemeente heeft per buurt bedacht wat de meest logische manier van verwarmen is als aardgas niet meer kan. De oplossingen voor Utrechtse buurten zijn een warmtenet of warmtepomp.

Per buurt wordt nu samen met bewoners, ondernemers en andere betrokkenen een zogenoemd Wijkuitvoeringsplan uitgewerkt, waarin ook wordt opgenomen wat de nieuwe manier van verwarmen moet worden. Belangrijk daarbij is dat bewoners mógen afwijken van de duurzame manier van verwarmen die in de wijkplannen is opgenomen. Dat kan als de verwarmingstechniek die ze wel kiezen net zo duurzaam is als het warmtenet of de warmtepomp.

Richtlijnen

Ook houtpelletketels vallen in de categorie ‘net zo duurzaam’. Hoe kan dat? Volgens richtlijnen van de Europese Unie zijn houtpellets, een vorm van biomassa, een zogenoemde ‘hernieuwbare energiebron’. Dat betekent dat Utrechters zouden mogen beslissen om hun CV-ketel op aardgas te vervangen door een met houtpellets gestookte ketel. Het gaat dan om ketels die het hele huis centraal verwarmen en geschikt zijn voor radiatoren, vloerverwarming en tapwater. Dat is dus een ander systeem dan de houtgestookte kachels die gebruikt worden voor een haardvuur in de woonkamer tijdens koude winterdagen; zogenoemde bijverwarming.

De EU ziet de houtpelletketel weliswaar als hernieuwbare energiebron, maar er zitten wel degelijk nadelen aan de ketels. Bij het verbranden van houtpellets komen namelijk schadelijke stoffen vrij, zoals (ultra)fijnstof, roet en zogenoemde ‘vluchtige organische stoffen’ (VOS). In de praktijk kunnen die stoffen leiden tot overlast en gezondheidsschade voor omwonenden.

Motie

Verschillende Utrechtse gemeenteraadsfracties voelen vanwege die uitstoot van stoffen dan ook niet veel voor de houtpelletketel als alternatief voor aardgas. Afgelopen zomer dienden GroenLinks, de ChristenUnie en Partij voor de Dieren een motie in tijdens de bespreking van de ‘Transitievisie Warmte deel I’.

Volgens de partijen worden de houtpelletketels in grotere gebouwen nu al gebruikt als alternatief voor aardgas en zouden de ketels ook voor Utrechtse gezinnen mogelijk een aantrekkelijk alternatief zijn. De partijen vroegen het college met de motie om te kijken of, bijvoorbeeld via de Omgevingswet, voorkomen kan worden dat pelletketels een alternatief worden voor aardgas. Dat heeft het college nu onderzocht, maar blijkt nog niet zo gemakkelijk.

Mogelijk verbod?

Om te beginnen denkt dat gemeente dat de houtpelletketel maar voor een klein aantal bestaande huizen een goed alternatief is voor verwarmen met aardgas. De houtpelletketel met bijbehorende installaties neemt in een woning tot wel 10 vierkante meter in beslag en die ruimte is er in de meeste bestaande huizen niet. De gemeente denkt dat het risico voorlopig klein is dat er veel nieuwe houtpelletketels bij komen als wijken aardgasvrij worden gemaakt. Een verbod op houtpelletketels zou volgens de gemeente dan ook weinig effect hebben op de luchtkwaliteit.

Dan zitten er ook nog een aantal juridische haken en ogen aan een verbod op pelletketels. Een van de regels waar de gemeente tegenaan zou lopen, is landelijk bepaald en heeft te maken met het Wijkuitvoeringsplan, waarin door de gemeente wordt vastgelegd welk alternatief voor aardgas in een wijk gekozen is. Bewoners mogen daar dus van afwijken als ze een manier van verwarmen kiezen die ‘minstens even duurzaam’ is.

De landelijke overheid is nu bezig met het opstellen van de eisen waaraan een alternatief moet voldoen om ‘minstens even duurzaam’ te zijn. De gemeente kan die eisen op haar beurt dan weer gebruiken om regels op te stellen in het Omgevingsplan. Het Rijk is dus nog bezig met het opstellen van de regels en dat biedt mogelijkheden voor de gemeente. Utrecht wil proberen om ook de schadelijke effecten voor het milieu, bijvoorbeeld de luchtkwaliteit, op te nemen in de beoordelingscriteria voor duurzame alternatieven.

Er is ook nog een aantal wetten en Europese regels waar de gemeente mee te maken krijgt. Uit juridisch advies dat de gemeente heeft ingewonnen blijkt bijvoorbeeld dat onder de Warmtewet die nu geldt geen algemeen gebruiksverbod voor individuele houtpelletketels kan worden ingevoerd. Ook het Europese recht gooit voor de gemeente roet in het eten, want dat recht maakt een algemeen gebruiksverbod op houtpelletketels moeilijk. De gemeente moet, om een gebruiksverbod te kunnen rechtvaardigen, namelijk aantonen wat precies het effect van het verbod is op de luchtkwaliteit in de stad en aantonen dat de maatregel geschikt is om doelstellingen op het gebied van luchtkwaliteit te halen.

Wat kan er wel?

De gemeente krijgt wat meer mogelijkheden als de Warmtewet, zoals gepland, wordt vervangen door de Warmtewet 2. Als dat gaat gebeuren en de gemeente kan aantonen dat de maatregel proportioneel is en niet in strijd met het Europese recht, dan kunnen er met de nieuwe Omgevingswet regels gesteld worden aan het gebruik van individuele houtpelletketels.

Ook in nieuwbouwprojecten zitten voor de gemeente kansen om het aantal houtpelletketels terug te dringen. De gemeente gaat bij het uitgeven van grond voor nieuwbouw namelijk meewegen of degene die er wil bouwen van plan is een houtpelletketel in het gebouw te plaatsen. De gemeente wil verder afspraken maken met de initiatiefnemer om houtpelletketels uit te sluiten. Een risico daarbij is volgens de gemeente wel dat er een kans bestaat dat dergelijke afspraken door de initiatiefnemer kunnen worden aangevochten.

Houtpelletkachels

Hoewel de gemeente dus niet zo bang is dat het aantal houtpelletketels in de stad enorm gaat toenemen, zullen veel Utrechters de komende tijd toch gaan nadenken over welk alternatief zij voor aardgas willen. De houtpelletketel is namelijk niet de enige optie waar raadspartijen zich zorgen over maken. Bewoners zouden er namelijk voor kunnen kiezen om, in plaats van een houtpelletketel, een met houtpellets gestookte kachel aan te schaffen als bijverwarming. 

Volgens de gemeente is dat ‘onwenselijk’ voor de luchtkwaliteit en daarom wordt Utrechters bij de wijkaanpak duidelijk gemaakt dat houtpelletketels én -kachels ‘geen gewenst alternatief’ zijn voor verwarmen met aardgas. De gemeente Utrecht probeert al langer om het gebruik van houtkachels te beperken, maar ook die kachels kunnen onder de geldende Omgevingswet niet verboden worden. Wel kunnen er specifieke regels worden opgesteld over het gebruik van houtkachels.

Maatregelen

De gemeente concludeert dus dat een gebruiksverbod gericht op alleen pelletketels vooralsnog niet haalbaar en effectief is. Dat heeft te maken met de beperkingen in het Europese recht, de huidige Warmtewet en het feit dat een pelletketel voor maar weinig woningen een realistisch alternatief is voor het verwarmen met aardgas.

De gemeente zegt wel een risico te zien dat bewoners bij het aardgasvrij maken van wijken een houtpelletkachel aanschaffen voor het ‘bijwarmen’ van hun huis. De gemeente neemt al een aantal maatregelen om het gebruik en de uitstoot van bestaande houtpelletkachels te beperken. Zo zijn er pilots met houtstookvrije en -arme wijken en kunnen mensen subsidie krijgen als ze hun houtkachel of open haard laten verwijderen. Voorlopig moet de gemeente het dus met dit soort maatregelen doen, want een verbod laat om allerlei redenen nog wel even op zich wachten.