De instanties hebben onvoldoende aandacht gehad voor de vele problemen die de Utrechtse tramschutter Gökmen T. had. Dat stelt de Inspectie Justitie en Veiligheid na aanvullend onderzoek. De politie, het Openbaar Ministerie en de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) hebben de risico’s voor de samenleving daardoor niet zo klein mogelijk gemaakt.

De inspectie benadrukt dat de aanslag op de tram op het 24 Oktoberplein niet voorkomen had kunnen worden, maar denkt dat een completer beeld over Gökmen T. mogelijk had geleid tot een betere aanpak van zijn problemen. “Relevante opsporingsinformatie werd te laat gedeeld. Was dat op tijd gebeurd, dan had onder meer de gemeente Utrecht haar inwoners mogelijk eerder en duidelijker kunnen adviseren”, is te lezen in een rapport van de inspectie dat woensdag verscheen.

De inspectie keek in het onderzoek onder meer naar evaluaties van de betrokken organisaties zelf. “Deze evaluaties betreffen besluiten ten aanzien van het strafrechtelijk verleden van T., mogelijke signalen van zijn radicalisering en het handelen door organisaties op de dag van de aanslag.” De inspectie deed aanvullend onderzoek op basis van de inhoud van die evaluaties, omdat er vragen waren die niet voldoende waren beantwoord.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Vuurwapengevaarlijk

Gökmen T. zat voor de tramaanslag al een aantal keer voor korte tijd in de gevangenis. Hij was onder meer veroordeeld voor vuurwapenbezit en kreeg in 2013 van de politie de kwalificatie vuurwapengevaarlijk. Ook vertoonde hij in 2016 en 2017 in de gevangenis radicaal gedrag en was hij meerdere keren agressief. “Het OM, de politie en de Dienst Justitiële Inrichtingen kenden elk een ander deel van zijn problematiek, maar zij gaven hun informatie slechts beperkt door waardoor er geen compleet beeld was.”

De inspectie stelt dat de informatie in elk geval niet gedeeld werd met de gemeente Utrecht en de reclassering. “Delen met hen was logisch geweest, omdat de gemeente en reclassering hem na zijn gevangenschap moesten helpen bij zijn terugkeer in de samenleving. Zijn gedrag werd hierdoor ook niet besproken in het Zorg- en Veiligheidshuis waar de partijen met elkaar samenwerken”, concludeert de inspectie in het rapport. Het doorgeven van die informatie had het beeld van zijn problemen volgens de inspectie completer gemaakt, omdat de gemeente T. kende als zorgmijder.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Na de aanslag

Hulpdiensten en crisisorganisaties hebben zich volgens de inspectie na de aanslag “tot het uiterste ingespannen om slachtoffers te helpen en de dader nog dezelfde dag te vinden”. Maar ook op het gebied van crisisbeheersing en opsporing is een aantal zaken volgens de inspectie niet goed gegaan. “De crisisorganisatie schaalde pas laat op naar de crisisstructuur die hoort bij het aanpakken van een aanslag van deze omvang en impact. Organisaties hadden verder geen volledig beeld van de aanslag doordat zij niet goed samenwerkten en hun informatie niet tijdig deelden.”

Zo zou bij de politie intern verwarring hebben geheerst over welke procedure gevolgd moest worden. “Tijdens de opsporing van de schutter volgden de verschillende politieteams verschillende procedures. Verder werd opsporingsinformatie in- en extern niet efficiënt gedeeld. Hierdoor kwam informatie over de mogelijke verblijfplaats van T. niet tijdig op tafel bij degenen die besluiten moesten nemen in de lokale driehoek en de Rijkscrisisorganisatie.”

Tekst gaat verder onder afbeelding

Duidelijker adviseren

De inspectie stelt dat de gemeente, als die informatie er wel tijdig was geweest, de inwoners van Utrecht eerder en duidelijker had kunnen adviseren wat zij konden doen. Verlenging van het hoogste dreigingsniveau (niveau 5) door de NCTV was dan niet nodig geweest. “Het gemeenteadvies om binnen te blijven was onvoldoende scherp. Een duidelijk handelingsperspectief voor inwoners, bedrijven en organisaties ontbrak. Zo sloten cafés de deuren. Hun gasten kwamen op straat te staan waardoor ze geen veilig onderkomen meer hadden. […] Het ontbrak aan suggesties wat inwoners, bedrijven en organisaties in zo’n situatie kunnen doen.”

Volgens de inspectie hebben meerdere organisaties hun werkwijze op onderdelen verbeterd. “DJI heeft een Meldpunt radicalisering opgericht […] Indien er zorgen zijn over het radicaliseren van een gedetineerde die juist bezig is met zijn terugkeer naar de samenleving kunnen DJI, reclassering en de gemeente hier apart overleg over voeren.” De politie kiest daarnaast bij een mogelijk terroristische aanslag in de toekomst voor één soort opsporingsprocedure.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Aanbevelingen

Maar niet alle verbeteringen zijn volgens de inspectie al doorgevoerd. De inspectie doet daarom een aantal aanbevelingen. “Alle partijen in het Zorg- en Veiligheidshuis zouden de bestaande afspraken, om actief en structureel met elkaar te overleggen over mensen met veel en ernstige problemen, moeten nakomen.” De problematiek van deze personen zou daardoor integraal en systematisch kunnen worden aangepakt. “Dit vergt een dagelijks doordenken wie er in aanmerking komen voor zo’n bespreking.”

Daarnaast moeten de politie en het OM volgens de inspectie de driehoek en de veiligheidsregio’s “intensief betrekken als zij verbeteringen doorvoeren in terroristische scenario’s”. Zo moet gebrekkige informatiedeling en gebrekkige communicatie in acute noodsituaties voorkomen worden. “Het gaat dan om het werken volgens de afgesproken opschaling, een eenduidige commandostructuur en één opsporingsprocedure.”

Ook beveelt de inspectie de politie en het OM aan om afspraken met de NCTV te maken over het delen van relevante opsporingsinformatie die nodig is voor het afkondigen van het hoogste dreigingsniveau. “Dan kan de NCTV hierover een afgewogen besluit nemen.” De NCTV moet op haar beurt lokale overheden, besturen en bedrijven ‘handvatten bieden’ over wat ze kunnen doen als dreigingsniveau 5 wordt afgekondigd.