De Neude, het Neude of gewoon Neude? Het blijft een heikel punt, waar de meningen over verdeeld zijn. DUIC wil dit vraagstuk voor eens en voor altijd oplossen en vraagt verschillende betrokkenen wat volgens hen het goede antwoord is.

Dichter Ingmar Heytze: “In plat Utrechts is het gebruikelijk om overal ‘het’ voor te plakken. Het wijk, het straatweg… het Neude zou dus heel goed plat Utrechts kunnen zijn. Officieel – voor zover dat bestaat – is het volgens mij ‘de’. Wat ik zelf zeg, hangt een beetje van mijn gezelschap af. Tegen een vreemde zou ik ‘de’ zeggen, als ik plat over wil komen ‘het’.

“Het Neude bestaat niet”

Hans Rijkhof, eigenaar van drogisterij Woortman op de Neude: “Het is de Neude. Het Neude bestaat gewoon niet in het Nederlands. Je hebt café het Neutje, maar het is sowieso de Neude. Wat het in het Utrechts is weet ik niet, ik kom uit Haarlem.”

“Ut Neude, dat is het”

Zanger Jan van Piekeren: “Voor mijn gevoel is het het Neude, of eigenlijk ut Neude, zeker niet de en al helemaal niet zonder lidwoord. Waarom weet ik niet, ik heb er nooit zo over nagedacht. Maar ‘de’, nee, dat is niet goed. Ut Neude, dat is hoe ik het zeg.”

“Het ezelsbruggetje is simpel: Neu-de”

Maurice van Lieshout, eindredacteur tijdschrift Oud-Utrecht: “In historische bronnen werd het plein aangeduid met de Neude of de Neu en volgens kenners van ‘De vollekstaol van de stad Uterech‘ – geschreven door Bernard Martens van Vliet – is het ook in het stads-Utrechts de Neude. Voor mensen die niet in Utrecht geboren zijn – en dat is een groot deel van de bevolking – klinkt het Neude blijkbaar meer vanzelfsprekend. Ik ben zelf ook geen geboren Utrechter en heb moeten leren dat het de Neude is. Het ezelsbruggetje is natuurlijk heel simpel: Neude eindigt op -de, dus zet er dan ook maar ‘de’ voor.”

“De Neude is er bij mij ingeramd”

Cees Grimbergen, journalist en presentator: “Het is de Neude, ik ben geen rasechte Utrechter maar ik weet wel van authentieke Utrechters dat het de Neude is. Dat heeft Bert van den Hoed er bij mij ingeramd, want uit mezelf zou ik eerder het Neude zeggen. Dat doe ik nog steeds wel eens, dan corrigeer ik mezelf snel. Blijkbaar is het toch logischer om ‘het’ te zeggen, maar een etymologische verklaring kan ik daar niet voor geven.”

“Je zegt ook niet het markt”

Journalist Bert van den Hoed: “Het is de Neude, maar wie zich bevoegd voelde om dat zo te bepalen en waarom dat zo is besloten, zou ik niet weten. In ‘De vollekstaol van de stad Uterech‘ van B.J. Martens van Vliet, staat dat het de Neude is, of de Neu. Volgens mij betekent ‘Neude’ niets en is ‘de Neu’ gewoon een verbastering, een bijnaam. Het was vroeger een graanmarkt, je zegt natuurlijk ook niet ‘het markt’, maar of dat nou echt een gedegen reden is?”

“Het Neude, puur op gevoel”

Historicus Maarten van Rossem: “Ik heb geen idee. Ik zeg zelf het Neude, maar dat doe ik puur op gevoel, daar kan ik geen deskundig oordeel over vellen.”

“Hoe meer mensen ‘het Neude’ gaan zeggen, hoe correcter het wordt”

Burgemeester Jan van Zanen: “Ik behoor tot het ‘de’-kamp. ‘De’ hoor ik ook verreweg het vaakst. Kom ik ook meestal tegen in boeken, waaronder de gezaghebbende historische boeken over de stad. In één daarvan las ik dat deze naam is afgeleid van een oud woord, node, voor ‘laaggelegen moerassige plaats’. Dat de Neude laag ligt, merk je als je de Schoutenstraat uitfietst. Klopt dus. Maar niemand hoeft te wanhopen. Hoe meer mensen ‘het Neude’ gaan zeggen, hoe correcter het wordt. Net als bij deksel en aanrecht.”

“Men weet niet meer wat het woord betekent”

Laura van Eerten, gitariste in de Utrechtse band The Mrs én taalkundige bij het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, is voor DUIC de boeken ingedoken. “Het klinkt logischer om ‘het’ te gebruiken, maar het is ‘de’, want Neude is een vrouwelijk woord, ‘het’ is onzijdig. Doordat men niet meer weet wat het woord Neude betekent, wordt het lidwoord op gevoel gebruikt. Wellicht wordt er gedacht aan het plein, wordt dat het Neudeplein en dus het Neude. In Amsterdam heb je de Dam en het Damrak. Wie weet echter nog wat ‘rak’ betekent? Dus wordt er de Damrak van gemaakt.”

“Neude komt van Hnodi”

Maar wat betekent Neude dan? Waar komt het woord vandaan? Ook dat zocht Van Eerten uit. En wat blijkt? Onze burgervader had het bij het juiste eind. “Waarschijnlijk komt het woord Neude van ‘Node‘, wat in zijn oudste vorm – stammend uit 855 – als ‘Hnodi’ werd geschreven. Over wat dat woord betekent heb ik twee verschillende theorieën gevonden. In een artikel van Onze Taal uit 1999 wordt gezegd dat het iets als geul, laagte of smalle gleuf betekent. In dat artikel wordt ook het waterschap Rhenensche Neude genoemd, wat een laag gebied zou zijn. Maar in het Woordenboek der Nederlandsche Taal staat dat ‘Hnodi’ moeras betekent en de Neude waarschijnlijk een inham van de Rijn was en dus een moerassig gebied.”

“Over 100 jaar zou het zomaar anders kunnen zijn”

Conclusie: het is de Neude. “Maar”, zegt Van Eerten, “Het zou over 100 jaar heel goed het Neude kunnen zijn. Taal verandert. Langzaamaan verdwijnt de betekenis van het woord, steeds meer mensen zeggen het Neude en dat zou over 100 jaar best wel eens de standaard kunnen zijn.”