Onder de grond van onze stad liggen een heleboel geheimen verborgen. Eens in de zoveel tijd wordt er daar een van opgegraven of per toeval ontdekt. In veel gevallen heeft Jeroen van der Kamp daar iets mee te maken: hij is al ruim 22 jaar archeoloog bij de gemeente Utrecht.

In al die jaren heeft hij al heel wat bijzondere opgravingen gedaan in en rond de stad. Ook de afgelopen tijd zat hij niet stil. Zo werd in november vorig jaar een skelet van zo’n 300 jaar oud gevonden tijdens werkzaamheden aan de Oudwijkerdwarsstraat en kwamen vorige maand restanten van de 14e-eeuwse Tolsteegpoort tevoorschijn. We vroegen hem onder meer wat hij als archeoloog in Utrecht ooit nog eens mee hoopt te maken.

Wat vind je zo leuk aan dit werk?
“De essentie voor mij is om zelf ook in het veld te staan en opgravingen te doen. En de spanning van iets ontdekken. Het maakt soms helemaal niet uit wat het is: het is de spanning van het zoeken en van iets vinden. Dat levert altijd wel weer vragen op. In eerste instantie snap je er niks van, dan ga je verder met opgraven en op zoek naar antwoorden. Soms komen die wel en soms niet. Het is altijd leuk als je op kantoor zit en je een belletje krijgt: ‘Ze zijn daar aan het werk en hebben iets gevonden. Kan je gaan kijken?’ Dan trek ik oude kleren aan, pak mijn spullen en stap op de fiets. Het blijft spannend. In de helft van de gevallen is het niks, maar in de andere helft is er iets hartstikke leuks ontdekt.”

Wat voor bijzondere vondsten heb je tot nu toe allemaal al gedaan in Utrecht?
“Van de 22 jaar die ik hier rondloop, heb ik het grootste deel in Leidsche Rijn gegraven. Leidsche Rijn bleek archeologisch gezien een enorme schatkamer met heel veel sporen uit vooral de Romeinse tijd. Een Romeinse weg, rivier, Romeinse bruggen, wachttorens, nederzettingen, maar ook nederzettingen uit de vroege en late middeleeuwen.

De laatste zeven jaar heb ik ook veel in de bestaande stad gegraven. De binnenstad is erg gevarieerd. Ik heb een stuk van kasteel Vredenburg opgegraven bij de parkeergarage onder Hoog Catharijne. Een klein deel van de zuidelijke hoofdpoort is nu te zien in de parkeergarage zelf. Een stuk van een van de vier hoektorens is teruggeplaatst onder Hoog Catharijne, dat kan je zien als je over de singel vaart. Dat is ook de plek waar de toren vroeger gestaan heeft: daar stond de rand van het kasteel.”

‘Waarom die persoon daar begraven is, is totaal onduidelijk’

Hoe bijzonder was de vondst van het skelet in de Oudwijkerdwarsstraat?
“Het vinden van een menselijke begraving is, zeker in een stad als Utrecht, helemaal niet zo bijzonder. Wat het in dit geval wel bijzonder maakte, was de plek waar het werd gevonden. Er was daar iemand begraven, vermoedelijk langs de rand van een weg. Ook in de 18e eeuw liep daar namelijk al de Oudwijkerdwarsstraat. En dat terwijl mensen vroeger altijd werden begraven in de buurt van een kerk of een klooster. Waarom die persoon daar begraven is, is totaal onduidelijk.”

Tekst gaat verder onder afbeelding

De restanten van de Tolsteegpoort werden op dezelfde plek weer begraven en bewaard. Waarom heb je die niet opgegraven?
“Alleen de bovenkant van een klein stukje kwam in het zicht. Dat hebben we vrij gelegd, gefotografeerd en ingemeten. Het hoefde voor de jongens die de herinrichting aan het doen zijn niet weg. Dan laten we het liever zitten. Dat is sowieso archeologiebeleid: als het niet opgegraven hoeft te worden, doen we het ook niet. Je zou bijvoorbeeld op het Domplein, waar een Romeins legerkamp heeft gestaan, fantastische opgravingen kunnen doen. Maar dat doen we niet. Alleen als er iets gaat gebeuren waardoor het verstoord wordt, dan doen we een opgraving om het veilig te stellen.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Het idee daarachter is dat archeologen in de toekomst veel beter kunnen opgraven dan wij. Opgraven kun je maar één keer doen. Je maakt bijna alles stuk wat er in de grond zit. Je neemt natuurlijk een deel mee, maar de context gaat verloren. Die moet je goed documenteren, maar toch documenteer je veel dingen ook niet. In de toekomst komen er nieuwe technieken en kunnen ze dat beter dan wij. Daar is geen twijfel over mogelijk. Verder is archeologisch onderzoek gewoon heel duur, waardoor je ook niet zomaar gaat graven op een plek waar het interessant is.”

Ben je als archeoloog het grootste gedeelte van de tijd buiten in de grond bezig?
“Als je een opgraving hebt gedaan, moet je daarna binnen twee jaar een rapport hebben geschreven over wat je hebt gedaan, gevonden en wat dat betekent voor de geschiedenis van Utrecht. De uitwerking daarvan kost vaak meer tijd dan de opgraving zelf. Ik zit zeker meer tijd op kantoor dan dat ik buiten sta. Maar naar buiten gaan vind ik wel het leukst. Ik heb ook collega’s die geen opgravingen meer doen, maar dat zou niks voor mij zijn.”

Wat is de waarde van archeologie voor de stad?
“Voor de mensen die van geschiedenis houden is het gewoon interessant. Zeker om de geschiedenis van je eigen woonplek te kennen en om te weten wat hier gebeurd is en dat je niet de eerste bent die hier rondloopt. Als mensen bijvoorbeeld over de Oudegracht lopen en al die oude panden zien, dan zeggen ze: ‘Utrecht is mooi’. Dat komt doordat je kijkt naar geschiedenis, alleen dat is toevallig geschiedenis die boven de grond staat. Je kan het zien, beetpakken en gebruiken. Archeologie is in feite hetzelfde, maar dan onder de grond. Alleen dat is wel moeilijker te verkopen. Dat is ook een van onze taken: ervoor zorgen dat archeologie zichtbaar wordt.”

Wat hoop je ooit nog eens mee te mogen maken als archeoloog?
“We hebben in Leidsche Rijn heel veel nederzettingen opgegraven uit de vroege middeleeuwen. Maar wat we nog niet hebben gevonden, zijn begraafplaatsen uit diezelfde periode. In de loop van de negende en tiende eeuw werd Nederland langzaamaan christelijk. Als je wordt begraven volgens de christelijke traditie, dan krijg je geen grafgiften mee. In de vroege middeleeuwen werden mensen begraven met allerlei pracht en praal, vaak sieraden, zwaarden, wapentuig, aardewerk, fantastische glazen en bekers. Dus als je een begraafplaats vindt uit die tijd, is dat echt fantastisch.

In Leidsche Rijn moeten meerdere begraafplaatsen zijn waar minstens honderden mensen liggen. Maar waar zijn die? We hebben nog geen enkel idee. Dat is wel een van de grootste raadsels uit 25 jaar archeologie in Utrecht. Bijna alles is bebouwd in Leidsche Rijn, dus echt grote opgravingen zitten er niet meer aan te komen. We hopen dat er een keer een of ander bedrijf nieuwe kabels of leidingen moet leggen in Leidsche Rijn en dan een melding doet: ‘We hebben iets raars gevonden’.”