De bestuurder van een snelle Audi staat wat zenuwachtig naast zijn auto. Niet geheel onterecht. De man reed veel te hard, en zijn rijbewijs was ‘ie al eerder kwijtgeraakt. Toch reed hij in een huurauto met Duits kenteken over de Kardinaal de Jongweg, totdat een agent op een politiemotor naar hem gebaarde te volgen. Aangekomen op de Hengeveldstraat wacht hem niet alleen de politie, maar ook de douane, belastingdienst, forensische opsporing en uitkeringsinstanties van onder meer de gemeente Utrecht. Zij staan klaar in wat ook wel een ‘politiefuik’ wordt genoemd. DUIC liep mee bij twee van dit soort grootschalige controles. Speciaal bedoeld om ‘ondermijnende criminaliteit’ op te sporen. De bestuurder van de Audi mocht al snel de controle verlaten, maar wel achterin een politiebusje. Hij zou niet de enige gearresteerde zijn deze dag.

Het is even voor 15.00 uur als tientallen mensen zich verzamelen op politiebureau Paardenveld. Een deel is direct herkenbaar als politieagent, anderen hebben jasjes van verschillende instanties, een resterend deel is ook werkzaam bij de politie maar loopt in burgerkleding om op straat niet op te vallen. Er staan twee grote controles op de agenda die dezelfde dag nog uitgevoerd gaan worden.

Tekst gaat verder onder afbeelding

“We gaan voertuigen van de weg halen voor een verkeerscontrole”, vertelt een van de aanwezige agenten, “maar we willen daarbij zoveel mogelijk informatie verzamelen die eventueel kan duiden op andere overtredingen of misdrijven. Voertuigen met buitenlandse kentekens, werkbussen zonder reclame, auto’s met schade en zogenoemde patserbakken kunnen interessant zijn. En let ook op de inzittenden en afwijkend gedrag.”

De aanwezigen bespreken uitgebreid de tactiek. Motoragenten gaan de weg op om voertuigen uit te kiezen,  en er staat een camera langs de weg die kentekens kan lezen en door allerlei databases kan halen. “Als die camera een seintje geeft, pikt de motoragent ook dit voertuig op.” De meegebrachte voertuigen komen vervolgens terecht bij de politiefuik, waar alle instanties klaarstaan voor een controle. “Ga vooral gewoon het gesprek aan met de chauffeur, en vraag ook gewoon duidelijk of je even in de auto mag kijken”, legt een van de commandanten uit aan de andere agenten.

“Het is opvallend hoe vaak automobilisten toestemming geven terwijl er iets strafbaars in ligt. Zo hebben we eerder vuurwapens en cash aangetroffen.” Als iemand geen toestemming geeft voor het doorzoeken van een auto, moet de politie een goede reden hebben om dit te doen. “Het grote merendeel van de mensen werkt echter gewoon mee.” De douane is aanwezig om te kijken of iedereen wel voldoet aan de accijnswetgeving, de belastingdienst kan nakijken of iedereen wel netjes belasting heeft betaald, uitkeringsinstanties zoals de gemeente gaan na of mensen niet aan uitkeringsfraude doen en de forensische opsporing wordt erbij gehaald om te helpen met het doorzoeken van de voertuigen.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Eerste controle

Om 16.00 uur komt het hele team samen op de plek van de eerste controle. Op het parkeerterrein van Zoudenbalch bij de Koningsweg worden zes ‘straatjes’ ingericht. Bij elk straatje staan twee politieagenten en de andere instanties rouleren waar dat nodig is. Iets na 16.00 uur komt de eerste motoragent binnen met in zijn kielzog een Hyundai met Oekraïens kenteken. Terwijl de Hyundai parkeert in een van de ‘straatjes’ rijdt de motoragent alweer uit om het volgende voertuig te halen.

Elke controle start met een check van het rijbewijs en het kentekenbewijs. “Are we allowed to have a look in your vehicle?”, vraagt een van de agenten aan de Oekraïense chauffeur. Hij stemt toe. Na enkele minuten zoeken en wat vraagjes aan de chauffeur wordt al snel duidelijk dat het allemaal snor zit. De man kan weer verder.

De voertuigen druppelen gestaag de politiefuik binnen. Het is duidelijk dat er op dit tijdstip, tijdens de spits, vooral veel bestelbusjes aan de kant worden gezet. In een van de wagens zitten twee mannen in werkkleding, met schilderspullen in de auto. De papieren van de auto zijn in orde en in het voertuig worden alleen maar werkspullen gevonden. De politie lijkt tevreden.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Als er ook wordt gecontroleerd op de status van de uitkering blijkt het alsnog niet helemaal pluis te zijn. Een van de twee heeft een WW-uitkering. “Je hebt een uitkering, maar bent wel gewoon aan het werk?”, vraagt de toezichthouder kritisch. “Doe je dat al lang?” De man, die duidelijk wat zenuwachtig begint te worden, reageert: “Nee, dit is mijn eerste dag. Ik wilde hem alleen maar even helpen vandaag.” De toezichthouder moet erom lachen: “Bijna iedereen die we betrappen, zegt dat het toevallig net de eerste dag is, en dat ze dat echt nog wel gingen melden bij de uitkeringsverstrekker” En nu, wordt zijn uitkering direct stopgezet? Weer moet de toezichthouder lachen: “Nee dit is Nederland, er volgt een rapport en dan wordt hij uitgenodigd voor een gesprek.”

De rest van de middag blijft het een komen en gaan van voertuigen, maar of het aan het tijdstip of de locatie ligt, er wordt weinig strafbaars aangetroffen. “Dat is natuurlijk ook prima zo”, aldus een van de agenten.

Tweede controle

Om 18.00 uur wordt alles weer afgebroken. Het team gaat pizza eten en op naar de volgende locatie. Deze keer staat de fuik bij de Hengeveldstraat. Het is ondertussen donker geworden en rond 20.00 uur worden de eerste auto’s weer naar binnen gehaald. Nu minder werkbusjes, meer patserbakken en buitenlandse kentekens. Toch komt er ook nog een zilvergrijze Volkswagen Caddy binnen. “We zijn bezig met een verkeerscontrole. Mag ik je rij- en kentekenbewijs zien?”

Al snel ziet de agent een joint in de asbak van de auto liggen. Als de bestuurder dan ook nog toegeeft geen geldig rijbewijs te hebben, is er voldoende reden om hem maar eens te laten uitstappen. Er blijkt meer aan de hand te zijn. In een tas wordt harddrugs gevonden – zo’n twaalf bolletjes – en het nodige cashgeld. Ook heeft hij twee telefoons bij zich. De chauffeur, met tatoeages en een petje, reageert fel. Het wordt al snel duidelijk dat hij vaker in aanraking is geweest met politie en justitie. Hij roept in detentie gezeten te hebben.

De man wordt grondig gefouilleerd. “Wat wil je van mij, moet ik hier in mijn nakie gaan staan. Ik word al zo vaak gecontroleerd.” Hij blijkt geen vast woonadres te hebben, zijn uitkering is daarom geschorst en ondertussen werkt hij zwart om wat bij te verdienen. Tijdens de controle schiet hij de ene keer uit zijn slof, dan lijkt hij weer voor rede vatbaar. Een bekende van de politie en instanties, ook de uitkeringsinstantie heeft hem in de systemen staan. Hij wordt gearresteerd en de wagen in beslag genomen.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Bij een auto verderop worden vier jongemannen apart genomen. Twee van de inzittenden, jongens uit de wijk Overvecht, zijn minderjarig. De wietlucht in de auto verraadt al dat er meer te vinden is. In een tasje worden acht joints gevonden. “In principe kunnen we dat een handelshoeveelheid noemen, maar het is ook niet wereldschokkend”, vertelt een van de agenten die met de controle bezig is.

Het is wel reden om de hele auto binnenstebuiten te keren. Dat gebeurt sowieso vaker, ook bij automobilisten die toestemming geven en waar geen verdenkingen zijn. Met zaklampen wordt er grondig gezocht, niet alleen op plekken die met het blote oog te zien zijn. Panelen van deuren en het dashboard worden behendig opengemaakt.

Bij de vier jongemannen wordt verder niks aangetroffen. Worden ze niet gearresteerd? “We hadden de jongen die de joints bij zich had mee kunnen nemen, maar we hebben er nu voor gekozen om te investeren in het contact met ze. Dit zijn jongens uit Overvecht, die hebben we graag in beeld. We hadden een goed gesprek met ze en we geven nog even een belletje aan de wijkagent.”

Tekst gaat verder onder afbeelding

Zachte informatie

Zo gaat de avond verder. De ene auto na de andere wordt binnengehaald. Opvallend is dat meerdere bestuurders van auto’s met buitenlandse kentekens geen sluitend verhaal hebben over wat ze nou precies doen in Utrecht. De taalbarrière helpt daar ook niet altijd bij. De autoriteiten noteren alle opmerkelijke zaken, maar dat zijn lang niet altijd direct strafbare feiten. ‘Zachte informatie’, noemt de politie dat. “Juist dat soort informatie is ook waardevol voor ons. We maken vaker mee dat dit soort zachte informatie in latere onderzoeken weer eens van pas kan komen, dat een kenteken of persoon die we hier hebben gezien ineens weer tevoorschijn komt.”

Niet veel later komt er een seintje over de radio van de politie. Een kenteken van een auto, dat eerder gelinkt was aan materialen voor plofkraken, is herkend. De auto wordt naar binnen gehaald. Geen dure auto, geen buitenlands kenteken of werkbusje, maar een opvallend kleine gezinsauto. Er wordt niks gevonden en de chauffeur mag zijn weg weer vervolgen.

Dan komt er een duurdere en blinkende Mercedes AMG C43 aangereden. Een jongeman stapt uit. De politie vond dat hij wat slingerde. Even lijkt de situatie wat gespannen, maar er ontstaat al snel een leuk gesprek met de aanwezige agenten. De jongeman blijkt een goedlopend bedrijf in Utrecht te hebben. Hij heeft zelfs nog wat reclamemateriaal bij zich. Na wat korte controles kan hij zijn weg ook weer vervolgen.

Dan volgt er een camper, of althans, een voertuig dat als camper geregistreerd staat en daardoor ook minder belasting hoeft te betalen. “Alleen zo’n auto moet dan ook wel echt een camper zijn. En dit is Nederland, dus hebben we tal van regels en eisen waar zo’n wagen aan moet voldoen. Allemaal netjes na te lezen op de website van de belastingdienst.” De jongeman vertelt dat hij op reis is geweest met de camper en er zelf een hoop aan geklust heeft. De inspecteur van de belastingdienst vertelt: “Het is alleen niet allemaal volgens de eisen die we stellen. Zo moet er verplicht een vaste stoel in de leefruimte te vinden zijn, die ontbreekt hier. Ook kan het kookstel alleen gebruikt worden als dat wordt uitgeschoven, en dan steekt het buiten de leefruimte.” Er wordt een rapport opgemaakt en de campereigenaar krijgt nog bericht over de vervolgstappen.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Wat levert zo’n controle nou op? Er zijn tijdens de controle van tientallen auto’s vier personen gearresteerd, onder meer voor rijden onder invloed en handel in harddrugs. Er zijn negen boetes uitgeschreven en er is een voertuig in beslag genomen. De belastingdienst heeft verder gezien dat een kampeerauto niet aan de eisen voldeed en ook de inrichting van twee busjes met grijs kentekens voldeden niet. Verder zijn er vier personen geregistreerd die mogelijk uitkeringsfraude plegen en de gemeente heeft een persoon gesproken over het onterecht ontvangen van een uitkering.

Dit soort controles zijn er niet alleen om verkeersovertredingen op te sporen. Het is volgens de verschillende instanties ook een manier om ondermijning aan te pakken.

Wat is ondermijning?

“Ondermijnende criminaliteit is de vermenging tussen onderwereld en bovenwereld. Vaak heeft dat met drugshandel te maken. Criminelen misbruiken burgers, ondernemers, diensten, instellingen en bedrijven voor hun eigen gewin en belang. Ondermijning tast de rechtsstaat aan en brengt de veiligheid van de samenleving in gevaar. Burgers en ondernemers komen (soms onder dwang) in aanraking met ondermijnende criminaliteit. Daarnaast kunnen bewoners in hun wijk worden geconfronteerd met intimidatie, geweld, maar ook risico’s op brand door hennepkwekerijen, drugslabs en milieuvervuiling door drugsdumpingen.”

Waarom dan een verkeerscontrole?

“Voor criminelen en hun activiteiten is infrastructuur van groot belang. Dat geldt bijvoorbeeld voor drugshandel. Daarom is het in ons belang om dit soort verkeerscontroles te houden. Naast eventuele aanhoudingen en het mogelijk aantreffen van strafbare zaken geeft het ons ook vaak interessante inzichten. Want bij dit soort controles komen naast strafbare verkeerszaken ook regelmatig andere strafbare zaken aan het licht. Voor deze controle werkt de politie daarom samen met de gemeente, de Belastingdienst en de Douane. Door informatie, expertise en krachten te bundelen kan ondermijnende criminaliteit beter worden bestreden.”