Al vele honderden jaren wonen en werken er mensen in het gebied dat we nu Utrecht noemen. Het zal dan ook niemand verbazen dat de ondergrond bezaaid ligt met allerlei historische schatten. “Ik ben best verwend in deze stad”, zegt Nils Kerkhoven, archeoloog bij de afdeling Erfgoed van de gemeente. Met een staat van dienst van 20 jaar stuitte hij bij de werkzaamheden aan de Neude op iets dat hij naar eigen zeggen nooit eerder had meegemaakt. “Het zit hier zo vol. Het is werkelijk rapen, rapen, rapen.” Naast allerlei kleine objecten werd er onder het bekende stadsplein ook een waterput uit 16e eeuw gevonden. “Het is waanzinnig.”

Nadat de Neude jarenlang een parkeerplek was voor auto’s en later voor fietsen, wordt het plein momenteel opnieuw ingericht. Er worden meerdere bomen geplant en er komen bankjes die speciaal voor de Neude zijn ontworpen. Om de bomen de komende zestig tot tachtig jaar goed te laten groeien, krijgen ze extra ruimte waardoor er meer graafwerkzaamheden nodig zijn. Omdat het plein een rijke historie heeft, wordt het werk begeleid door archeologen van de gemeente Utrecht, die al talloze interessante vondsten hebben gedaan. 

Om te laten zien hoe goed de grond onder de Neude gevuld is met voorwerpen, pakt Kerkhoven zijn schep en steekt hij deze tot een paar centimeter in de grond. Vrijwel direct hoor je het metaal schrapen. De archeoloog duwt de stok naar beneden, waardoor de grond omhoog komt. “Kijk! Hier hebben we een bot en een scherf. En nee, dit is niet in scène gezet”, zegt de enthousiaste Kerkhoven. “Het is jammer dat we maar tot 1,30 meter diep mogen gaan, want dit heb ik nog nooit meegemaakt. Het is rapen, rapen, rapen, ook al mogen we niet alles meenemen.”

Waterput
Dat geldt ook voor het meest bijzondere object dat onder de Neude is gevonden; een openbare waterput uit de 16e eeuw. Annet Bakker, gemeentelijk archeoloog, vertelt dat de bak van de graafmachine op iets groots stuitte. “We wisten vrijwel direct dat het een waterput was. Dat was onder meer te zien aan de vorm van de baksteen, die dijt in de lengte namelijk iets uit zodat je er makkelijker een cirkel mee kan maken, en aan het materiaal dat tussen die bakstenen zit.” De Neude was volgens Bakker een laaggelegen gebied, en daardoor nat en drassig. In 1441 werden meer dan 300 karrevrachten zand van het Janskerkhof gehaald om het water weg te werken. Daarna vonden er een aantal jaar heuse riddertoernooien plaats. In 1465 werd het plein echter bestraat. Eerst werd dit gedaan met kleine keitjes en toen bleek dat dit niet voldoende was werd die laag acht jaar later nog eens opgehoogd met puin, mest, zand en wederom kleine steentjes. 

Tekst loopt door onder de foto

Dit blijkt ook uit de archieven. René de Kam, conservator Middeleeuwen bij Museum Catharijneconvent, vertelt dat we in Utrecht gezegend zijn met goede documentatie. “In 1472 was de hele Neude bestraat en dit kostte ruim 700 gulden. Dat was destijds een fortuin. Na afronding van de werkzaamheden bleek er een fout te zijn gemaakt: men was vergeten speciale steentjes met gaatjes in de bestrating te verwerken, waardoor regenwater niet goed wegliep. Later is dit alsnog gedaan en in de documentatie lezen we dat het stadsbestuur de excuses aanbiedt voor de extra gemaakte kosten.”

Karel V
Uit diezelfde documentatie blijkt dat zo’n vijftig jaar later, in 1529, de waterput werd gebouwd. Dit werd gedaan in opdracht van Karel V. Door gezond drinkwater bereikbaar te maken voor de Utrechters, wilde de keizer mogelijk de suggestie wekken dat hij zich bekommerde om de volksgezondheid. Om het grondwater te bereiken en om ruimte te maken voor de put zelf moest een trechtervormig gat, met aan de bovenzijde een diameter van meer dan een meter, gegraven worden. Dit, maar bijvoorbeeld ook de vele materialen die zijn gebruikt om de Neude te bestraten, zijn nu terug te vinden in de aardlagen. 

Naast de waterput werden op de Neude nog allerlei bijzondere objecten gevonden. Uit de verschillende ophogingslagen kwam onder andere een compleet pelgrimsinsigne uit Keulen tevoorschijn. Hierop zijn onder andere de drie wijzen uit het oosten te zien. Ook kwetsbare vondsten, zoals hout, textiel en leer zijn door de gunstige bodemomstandigheden goed bewaard gebleven.

“Deze vondsten laten zien hoe belangrijk het is om bij ruimtelijke ontwikkeling archeologisch onderzoek te doen”, zegt Rachel Streefland, wethouder Erfgoed. “Door deze bijzondere ontdekking komen we meer te weten over de historie van onze stad. En zelfs met deze opgravingen blijft er nog veel moois in de bodem verborgen, wat het echt een voorrecht maakt om in Utrecht te mogen leven.” Zoals bij vele archeologische ontdekkingen gebruikelijk is, blijft ook de waterput in de grond. Klaar om herontdekt te worden door latere generaties.