De Javastraat, de Annastraat en de Donkerstraat: iedereen heeft vast weleens deze Utrechtse straatnamen voorbij zien komen. Maar waar komen deze namen eigenlijk vandaan? Auteur Erik Tigelaar verrichtte een grote klus. Na meer dan twintig jaar onderzoek heeft Utrecht sinds kort officieel een Utrechts straatnamenboek. Tigelaar presenteerde vrijdag 14 april zijn boek tijdens het Historisch Café van Oud-Utrecht in Bibliotheek Neude. In het boek worden onder meer de bijna 350 Utrechtse straten die dateren van vóór het jaar 1850 uitgebreid beschreven. Wie benieuwd is naar het verhaal achter zijn eigen straatnaam, kan dit nu lezen in Het Utrechts straatnamenboek. 

Het 352 pagina’s dikke Utrechts straatnamenboek is gebaseerd op nieuw archiefonderzoek. De bijna 350 straten die dateren van vóór 1850 worden uitgebreid beschreven, inclusief eerdere benamingen, vroegste vermelding en de verklaring van de huidige naam. Bij straten van recentere datum wordt de datum van vaststelling en een korte verklaring van de naam beschreven. Het boek bevat daarnaast een beknopte geschiedenis van de straatnaamgeving in Utrecht en wordt aangevuld met zo’n honderdvijftig afbeeldingen, van vroeger tot nu. 

Auteur

De auteur van Het Utrechts straatnamenboek is Erik Tigelaar. Hij was jarenlang werkzaam bij Het Utrechts Archief en is nu als Hoofd Kennis en Collecties verbonden aan het Nederlands Openluchtmuseum. In de periode 1997-2016 was hij lid van de Commissie Straatnaamgeving van de gemeente Utrecht. Het boek is tot stand gekomen in samenwerking met Vereniging Oud-Utrecht ter gelegenheid van hun honderdjarig bestaan. 

Tijdens de boekpresentatie nam Tigelaar het publiek mee door het boek en vertelde over een aantal van zijn bijzondere ontdekkingen. Zo is de Zadelstraat de oudste straat van Utrecht en volgens Tigelaar tevens de meest Utrechtse straat van alle straten in Utrecht. De eerste vermelding van de Zadelstraat dateert uit 1165, maar werd toentertijd anders genoemd. Er is dan ook een andere nog steeds bestaande straatnaam in Utrecht het oudst, namelijk de Donkerstraat (1242). 

Tekst gaat door onder de afbeelding

Veranderingen

Door de jaren heen zijn er volgens Tigelaars veel straatnamen veranderd. Zo werden alle straatnamen met ‘steeg’ vervangen door ‘straat’. De Zilversteeg werd bijvoorbeeld de Zilverstraat en de Vuilsteeg werd de Annastraat. Ook mochten straatnamen niet meer verwijzen naar armoede, moord en doodslag, zoals de voormalige Moordenaarssteeg of de Schijtsteeg.

Straatnamen worden in Utrechtse wijken met enige regelmaat gelinkt aan thema’s. Denk bijvoorbeeld aan de kruiden in Leidsche Rijn, de vogels in de Vogelenbuurt en de Indische namen in Lombok. In de wijk Tuindorp werden straten vernoemd naar professoren. Een van die straten is de Professor Zonnebloemlaan. De naam verwees naar professor Zonnebloem, een van de belangrijkste personages in ‘De avonturen van Kuifje’. De Utrechtse Commissie Straatnaamgeving, waar Tigelaar op dat moment zelf lid was, was het niet eens met de keuze om de straat te vernoemen naar Zonnebloem, ‘want hij was geen echte professor en de naam voldeed niet aan de criteria voor de wijk waar vrijwel alle straten namen van professoren dragen’. Desondanks kreeg de straat, na goedkeuring van het Utrechtse college van burgemeester en wethouders, de naam Professor Zonnebloemlaan. “Gelukkig zijn er verder geen straten vernoemd naar stripfiguren. Ik zou zelf niet willen wonen in de Mickey Mousestraat”, zo grapte de auteur tijdens de presentatie.

Bovenstaande voorbeelden zijn nog maar een kleine greep uit ‘Het Utrechts straatnamenboek’. Voor wie benieuwd is naar alle andere verhalen, de geschiedenis achter de namen en de verklaring achter zijn of haar eigen straatnaam, is het boek vanaf nu te koop.