Gemeente Utrecht heeft onderzoek gedaan naar een nieuw systeem voor de rioolheffing. Het belangrijkste verschil: kleine huishoudens betalen straks ook een variabele gebruikersheffing, afhankelijk van hun drinkwaterverbruik. Dit moet een prikkel geven om zuiniger om te gaan met water. De nieuwe regeling wordt mogelijk in de volgende bestuursperiode ingevoerd.

In 2020 riep de gemeenteraad het college op om te onderzoeken hoe de rioolheffing eerlijker kan worden ingericht. Dit sluit aan bij zorgen vanuit drinkwaterbedrijven over een mogelijk drinkwatertekort vanaf 2030. “Schoon drinkwater is van levensbelang, niet vanzelfsprekend en iets waar we zuinig op moeten zijn”, aldus het college van burgemeester en wethouders. 

Met rioolheffing worden de kosten gedekt voor het onderhoud en de verbetering van het riool in de stad. Het riool is belangrijk voor het verwerken van afvalwater, afvoeren van regenwater en voorkomen van wateroverlast. Ook het water dat een huishouden uit de kraan gebruikt, drinkwater, komt vaak in de riolering terecht als afvalwater. 

Vanwege het mogelijke toekomstige drinkwatertekort vindt de gemeente dat zij actief moet bijdragen aan het voorkomen hiervan waar het kan. “Als we het tarief van de rioolheffing voor iedereen (deels) afhankelijk zouden maken van het drinkwatergebruik, creëren we een extra prijsprikkel om zuinig om te gaan met kostbaar drinkwater”, stelt het college.

Hoe zit het nu?

Op dit moment betalen eigenaren van percelen die op de riolering zijn aangesloten een vaste eigenarenheffing. Alleen huishoudens die meer dan 250 m³ water per jaar gebruiken, betalen een variabele gebruikersheffing per m³ water. Het verbruik van 250 m³ komt ongeveer overeen met een zespersoonshuishouden.

Tot dusver betalen veel huishoudens dus geen variabele drinkwaterheffing. De grootste watergebruikers zijn maatschappelijke en commerciële instellingen zoals ziekenhuizen, scholen en bedrijven.

Begin dit jaar steeg de prijs van de rioolheffing in de gemeente Utrecht nog met 3,4 procent. Deze verhoging was volgens de gemeente nodig om de kosten te dekken voor het onderhoud en de verbetering van het riool in de stad.

Onderzoek naar nieuw model

Samen met adviesbureau Sweco BV onderzocht de gemeente de laatste tijd verschillende nieuwe vormen van rioolheffing. Uit het onderzoek kwamen vier scenario’s, waarvan scenario 3 als de beste optie wordt gezien. Volgens het college past deze vorm van rioolheffing goed bij het principe ‘de vervuiler betaalt’ en bij de gemeentelijke watertaken, waaronder klimaatbestendigheid en het vasthouden van regenwater. 

In het voorkeursscenario betalen eigenaren nog steeds een vaste eigenarenheffing én een gebruikersheffing op basis van het drinkwaterverbruik van alle gebruikers, maar moet dit ook als het verbruik minder dan 250 m³ per jaar is. 

Eigenaren betalen zo een vast bedrag voor de kosten voor het verwerken en voorkomen van overlast van regen- en grondwater, “taken waar zij wettelijk verantwoordelijk voor zijn”, terwijl gebruikers via de variabele heffing een bedrag op basis van hun eigen drinkwatergebruik betalen. Volgens het college is dit model efficiënt uitvoerbaar en sluit het aan bij de huidige administratie. 

Grootste veranderingen

Mocht Utrecht overstappen op dit nieuwe scenario, dan zorgt dit voor een aantal veranderingen voor inwoners. Een belangrijk gevolg is dat huishoudens een extra prikkel krijgen om water te besparen, wat een positief effect moet hebben op het drinkwaterverbruik. 

Ook wat betreft kosten verandert er wat. Zo gaan eigenaren minder betalen en gebruikers meer. Wat de precieze verdeling, bijvoorbeeld 70-30, zou worden, weet het college nog niet. Ook gaan kleinere (éénpersoons) huishoudens minder betalen; grote (drie of meer) daarentegen juist meer.

Mocht laatstgenoemde gevolg “niet gewenst” zijn, dan kan de gemeente dit effect verzachten door ieder persoon een vaste hoeveelheid drinkwater voor een laag tarief te geven. Pas bij overschrijding zou dan een hoger tarief gerekend worden. 

Verder gaan huurders in het nieuwe systeem altijd een gebruikersheffing betalen, terwijl dat nu alleen geldt voor huurders die meer dan 250 m³ water gebruiken. Daardoor kunnen de woonlasten voor huurders stijgen, zeker als woningeigenaren de lagere eigenarenlasten niet verwerken in de huur. De gemeente wil huurders hierover goed informeren via de eigen kanalen en het Huurteam.

Het college verwacht daarnaast dat ongeveer 15.000 huishoudens met een laag inkomen gedeeltelijke kwijtschelding krijgen, omdat de gebruikersheffing wordt uitgebreid naar álle gebruikers. Die kwijtschelding kost naar verwachting circa 1,1 miljoen euro, maar moet gedekt worden door andere gebruikers. Dit betekent dat gebruikers zo’n 0,05 euro per m³ extra moeten betalen om dit op te vangen.

Andere scenario’s

In het onderzoek kwamen nog drie andere scenario’s naar voren, die volgens het college om  diverse redenen minder geschikt zijn. De eerste optie is een heffing op basis van huishoudgrootte, ongeacht het waterverbruik, maar dit biedt geen prikkel om water te besparen.

Het tweede scenario is een volledige heffing op waterverbruik. Deze optie sluit alleen niet aan bij werkelijke kosten, omdat rioolkosten grotendeels vast zijn. “Besparing op drinkwater, hoewel wenselijk vanuit de drinkwateropgave, leidt met deze grondslag direct tot lagere inkomsten, terwijl de kosten die uit de rioolheffing worden gedekt in veel mindere mate afnemen”, aldus het college.

De laatste optie is een uitbreiding van de heffing naar alle percelen, ook de ruim 11.000 die niet op de riolering zijn aangesloten. Dit zou alleen te weinig extra inkomsten opleveren, omdat veel van deze percelen op openbaar terrein staan en waarschijnlijk een vrijstelling krijgen.  De extra administratieve lasten zijn daardoor groter dan de opbrengsten.

Volgende stappen

Het college wil bijdragen aan het toekomstige watertekort, en overwoog om nu al over te stappen naar het scenario, maar laat de besluitvorming toch over aan het nieuwe college. Het college wil “niet overhaast” besluiten nemen en neemt daarin mee dat implementatie negen maanden tot een jaar vergt, waardoor invoering waarschijnlijk pas in de volgende collegeperiode in 2027 plaatsvindt.