De gemeente Utrecht heeft op verzoek van de gemeenteraad onderzoek laten doen naar institutioneel racisme binnen de gemeente. De onderzoekers concluderen dat daar niet direct sprake van is, maar ze zien soms wel dat er discriminerende opmerkingen worden gemaakt en wijzen op bepaalde risico’s in de werkwijze van de gemeente.

De onderzoekers hebben in het rapport (pdf) gekeken of er regels of processen binnen de gemeente zijn waarin expliciet onderscheid wordt gemaakt tussen mensen van bijvoorbeeld verschillende afkomst, religie of huidskleur.

Volgens de onderzoekers is er niet direct sprake van institutioneel racisme, maar ze wijzen wel op risico’s door de manier waarop de gemeente werkt. De risico’s van het werken met aandachtsgebieden, data- en meldingsgestuurd werken en discretionaire bevoegdheid (eigen beslissingsruimte van medewerkers) zijn beheersbaar, maar er werden wel ‘eerste aanwijzingen’ gevonden voor institutioneel racisme.

Boa’s

Het zou gaan om een groep boa’s van het THOR-team (Toezicht & Handhaving Openbare Ruimte) waarbinnen vooroordelen over groepen met een migratieachtergrond ‘soms tot uiting komen in ongelijke behandeling van die groepen’. In enkele interviews gaven medewerkers aan een aantal voorbeelden te kennen waarbij boa’s inwoners ongelijk behandelen.

Zij zouden personen met een migratieachtergrond eerder aanspreken, minder snel het voordeel van de twijfel gunnen en minder vriendelijk behandelen, stellen de onderzoekers. “Bepaalde informele omgangsvormen op de werkvloer – grapjes of opmerkingen met een soms racistische ondertoon – zijn eveneens een teken dat de sociale norm van non-discriminatie niet door alle boa’s evenzeer in praktijk wordt gebracht.”

Het college van B&W zegt ‘ieder incident van ongelijke behandeling op grond van herkomst, huidskleur of religie’ af te keuren. “Hoewel we net als de onderzoekers geen institutioneel patroon van ongelijke behandeling zien, is deze bevinding wel reden voor ons om aan de slag te gaan met het beter en explicieter uitdragen en borgen van de toepassing van de sociale norm binnen de organisatie”, schrijft het college in een brief aan de gemeenteraad.

Foutparkeren

Het gebruik van gegevens van andere instanties, zoals de politie en Belastingdienst, en informatie van andere gemeentelijke afdelingen kunnen een risico zijn voor institutioneel racisme, stellen de onderzoekers, omdat die informatie mogelijk vervuild is. Ook het reageren op meldingen van inwoners kan een risico zijn, omdat niet duidelijk is wat voor motieven inwoners hebben om iets te melden.

Uit een data-analyse blijkt bijvoorbeeld dat tussen 2016 en 2019 verhoudingsgewijs meer bekeuringen voor foutparkeren zijn uitgeschreven aan mensen met een Marokkaanse of Turkse achtergrond dan aan autochtonen. “De verklaring die VTH-THOR ons heeft gegeven van deze verschillen sluit niet uit dat bij de bepaling van locaties voor handhaving van foutparkeren bevooroordeeldheid (bijvoorbeeld door vervuilde gegevens of meldingen) een rol kunnen hebben gespeeld”, staat in het rapport. Bij handhaving op jongerenoverlast speelt dat juist niet, terwijl vrijwel dezelfde werkwijze wordt gebruikt. “In dit geval worden autochtone jongeren namelijk verhoudingsgewijs vaker bekeurd voor ‘jongerenoverlast’.”

Kans beperken

De gemeente heeft bepaalde werkwijzen ingebouwd om de kans op institutioneel racisme te beperken. “Zo wordt bij handhaving een vier ogen-principe gehanteerd en wordt de situatie altijd ter plekke bekeken”, aldus het college. De onderzoekers adviseren de gemeente om de werkwijze te versterken om het risico op institutioneel racisme zoveel mogelijk te beperken.

“Als gemeente willen we daar in actie komen waar overlast wordt ervaren en daar waar de regels niet worden nageleefd, de data en meldingen zijn noodzakelijke informatiebronnen. Om ongelijke behandeling door de gemeente als gevolg daarvan te voorkomen, zijn de genoemde waarborgen daarom essentieel bij het afhandelen van meldingen en het gebruik van data.”

Andere afdelingen

Bij de andere drie afdelingen van de gemeente die onderzocht zijn, hebben de onderzoekers geen (eerste) aanwijzingen gevonden voor institutioneel racisme. Bij de afdeling Werk en Inkomen en Toezicht en Handhaving Bebouwde Omgeving werkten in het verleden een aantal mensen die hun ‘vooringenomenheid ten aanzien van groepen met een migratieachtergrond’ uitten in de vorm van opmerkingen en grapjes op de werkvloer of in contacten met klanten en ondernemers. Zij zijn aangesproken door collega’s of leidinggevenden en werken inmiddels niet meer bij deze teams.

“De aanpak hiervan is een teken dat de corrigerende mechanismen bij deze organisaties in deze gevallen hebben gewerkt.” Bij het Bibob-team werden geen regels, procedures of processen gevonden die expliciet onderscheid maken naar afkomst, religie of huidskleur.

Risico’s verkleinen

De gemeente wil de risico’s op institutioneel racisme verder verkleinen door het onderwerp bespreekbaar te maken en te investeren in de professionaliteit van medewerkers. Dat kan in de vorm van trainingen voor medewerkers en het versterken van de rol van vertrouwenspersonen. De gemeente wil ook meer met burgers in gesprek, ‘juist als er niets aan de hand is’. Meer inzet van wijkboa’s kan daar volgens de gemeente bij helpen.

Wethouder Voortman: “Utrecht moet een stad zijn waarin iedereen zich thuisvoelt. Daarom hebben wij dit onderzoek ook laten doen. Er is binnen onze organisatie geen plek voor racisme. We willen er niet naïef over zijn, discriminatie kan bestaan als de corrigerende mechanismen onvoldoende werken. Waar mensen werken, liggen risico’s op de loer. Er worden continu afwegingen gemaakt met oog op veiligheid, efficiency, effectiviteit. Wij willen dat zo goed mogelijk doen en in de praktijk blijkt dat het beter kan.”

Wil jij DUIC steunen en een prachtig boek met de beste fotografie en verhalen van Utrecht in 2021 ontvangen? Voor 24,95 euro is DUIC in 2021 te bestellen en daarmee steun je direct onze journalistieke werkzaamheden.