De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Dit keer vinden we dat in een paar straten tussen de Neude en de Ganzenmarkt. Waarom bijzonder? Omdat het juist een stuk Utrecht is dat we vaak links laten liggen, want het ligt niet op de looproute naar de grote winkels. We pakken het adresboek uit 1923 erbij en gaan 100 jaar terug in de tijd.

We beginnen op de Neude. Een eeuw geleden was het straatbeeld hier heel anders. Het toenmalige hoofdpostkantoor bijvoorbeeld, een markant gebouw, is nu bibliotheek en stond er in 1923 nog niet. Sterker nog, hier was een grote bouwput. Het postkantoor was in aanbouw en werd in 1924 opgeleverd. Veel gebouwen moesten ervoor wijken, zoals de Rijksmunt. Als we met de rug naar de bibliotheek staan zien we aan de overkant vijf gevels, van Neude 1-10. Op een kaart uit 1832 staan elf kavels. Meer dan de helft van de gebouwen is dus in de loop der tijd verdwenen. In het kader van de vooruitgang werd in 1969 de Lange Jansstraat namelijk verbreed en werden er panden gesloopt.

Tekst loopt door onder de afbeelding

De oudste drogisterij

Met onze rug nog steeds naar de bibliotheek zien we een aantal gebouwen in allerlei bouwstijlen. Links op de hoek, waar ook de Lange Jansstraat begint, zit op Neude 10 de kantoorboekhandel Lorjé. In 1923 staat die naam ook al in het adresboek. De zaak bestaat dus nog, maar is meer naar rechts opgeschoven vanwege de eerder genoemde wegverbreding van de Lange Jansstraat.

Naast Neude 10 zien we een breed gebouw -Neude 4- dat nu een hostel is. In 1939 voegde handelsonderneming J. P. Wyers hier een aantal panden samen. Het ziet er modern en naoorlogs uit, maar siert al bijna 75 jaar deze kant van de Neude. We zouden kunnen zeggen dat nummers 5 tot en met 9 ophielden te bestaan.

In 1923 stond er naast Lorjé nog een lunchroom, een steendrukkerij, een manufacturenhandel en een handelsonderneming. Daarnaast, op nummer 3, zat drogisterij Woortman en die staat al decennialang vermeld in de adresboeken. Dit is waarschijnlijk de oudste drogisterij van Utrecht en is rond 1851 opgericht. Wie de winkel binnengaat, stapt honderd jaar terug in de tijd. Geuren komen je tegemoet. Het interieur is al anderhalve eeuw in gebruik en is onveranderd gebleven. Hier adem je historie in, je ruikt die bijna. Oude flessen, blikken in houten kasten, glas-in-loodramen en een houten toog waarop bijzondere, aparte en hedendaagse producten liggen uitgestald: van zelfgemaakte meubelwas tot vitamine E-supplementen. Op houten schappen en in kasten met sierlijk bewerkte deurtjes en ornamenten liggen allerlei soorten specerijen, kruiden, theeën en verzorgingsproducten uit verre oorden en van dichtbij opgetast. Woortman mengt de specerijen en theesoorten zelf.

We gaan verder. Naast Woortman zat een café en op de hoek, op nummer 1, zat in 1923 tabakskerver ‘De Stad Amsterdam’ van B. C. van Straelen, in bedrijf van 1833 tot 1939. Nu kunnen we daar wijn drinken want de nummers 1 en 2 zijn samengevoegd tot wijnhuis Levèbvre.

Tekst loopt door onder de afbeelding

De eerste vrouwenboekwinkel

We slaan bij Neude 1 de eerste straat linksaf: Kintgenshaven. Aan het einde zien we Filmtheater Slachtstraat (Hoogt 4). Aan de gevel is te zien dat er vroeger een winkel huisde. In 1923 was dat een tabakszaak. Vanaf 1973 is op deze plek het eerste filmhuis van Nederland gevestigd. Hiervoor zijn zeven panden samengevoegd tot dit bioscoopcomplex. Links kijken we in de Slachtstraat, die in 1923 nog Slachtsteeg heette. De nieuwbouw hier is niet zo bijzonder, maar vroeger moet  hier een wirwar van huizen, gevels en winkels geweest zijn. Hier kon je een winkel in rookartikelen, een goudsmid, een boterhandelaar en een schoenmaker aantreffen. Er woonden werklieden, een lijstenmaker, een smid en je vond er een kaashandel en een wagenmakerij. Hoe anders is het nu? Saai. Gelukkig kunnen we er naar de film.

Wij gaan aan rechtsaf de Telingstraat in. Hier staan veel oude panden. Het is opvallend hoe rustig het hier is. Op de hoek aan de rechterkant zien we een heel klein huis, Telingstraat 12. De verf is afgebladderd, maar wat heeft het een charme. Het hele straatje krijgt hierdoor wat schilderachtigs. In 1923 woonde er een boekhouder. Het straatje buigt wat naar rechts en alle puien zijn verschillend. Een uitspringende erker, een rond raam, een ornament dat uitsteekt of een prachtige Jugendstilgevel zorgen voor een vakantiegevoel. In 1923 was er meer reuring. In deze straat woonden en werkten veel middenstanders, zoals een behanger, een strijker, een timmerman en er was ook een boekhandel. Nu zien we een wolwinkel op nummer 11 en de boekwinkel Savannah Bay op nummer 13. Op de website staat dat het de eerste vrouwenboekhandel in de stad is. In 1883 werkte in dit pand een fotograaf die volgens de straatplaquette de vader van Theo van Doesburg was.

Tekst loopt door onder de afbeelding

We lopen de Telingstraat uit richting de Ganzenmarkt, waar in de Middeleeuwen gevogelte werd verhandeld. Rechts staat het gebouw Ubica. In 1923 zaten in dit gebouw een bloemist en een meubelgrossier. Wie goed kijkt, ziet dat het hoekpand -Ganzenmarkt 24- een geheel vormt met de gebouwen in de Telingstraat. Dat komt omdat hier tussen 1834 en 1882 de steendrukkerij van P. W. van de Weijer was gevestigd.

Een droom en een arend

Meteen weer rechtsaf lopen we de Schoutenstraat in, een van de oudste winkelstraten van Utrecht. In 1923 zaten daar volgens ons adresboek een boekhandel, een aantal kleermakers en een boterhandelaar. Op nummer 6 zat een slager waar nu de delicatessenwinkel ‘De Droom van Utrecht’ is gevestigd en die zich een kruiden- en theewinkel noemt. Eenmaal binnengestapt lijkt de mooie winkelinrichting inderdaad net een droom. Prachtige potten en potjes met heerlijke marmelades, chutneys en allerlei soorten fruitmoes en geleien staan opgestapeld. Er zijn diverse soorten honing en er is echte Utrechtse smulmosterd, kardemom, vanille en saffraan te krijgen. Naast de oude schouw staat aardewerk: borden, kopjes, schotels, prachtige theepotten. De winkel bestaat al vijftig jaar.

Tekst loopt door onder de afbeelding

We wandelen verder. Op nummer 13 in het pand ‘Den Dubbelden Arend’ bakte sinds de achttiende eeuw een bakker lekkernijen. Het oudste bakkersbedrijf van Utrecht stopte er na 263 jaar mee en sloot in 1989 de deuren. Op nummer 7 zit de Koekfabriek die de bakkerstraditie in deze straat voortzet.

We zijn weer op de Neude. De geschiedenis is lang niet overal te zien, maar met een oud adresboek gaat dat best. Achter drukke straten liggen, bijna vergeten, stille steegjes waar ooit veel bedrijvigheid heerste met een divers winkelaanbod. In 100 jaar is de variatie minder geworden. Minder afwisseling, meer eenheidsworst. Op een afstand kleiner dan 100 meter vinden we nu bijvoorbeeld maar liefst drie kappers. We zouden er kaal van worden!

Tekst: Ester Smit

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Wil je meeschrijven met ‘Op pad met Utrecht’? Mail dan naar redactie.nieuwsbrief@oud-utrecht.nl