Zestig sleutelspelers aan het woord over een van de grootste en meest ingewikkelde bouwprojecten in Utrecht. Het boek Twintig jaar bouwen aan het Stationsgebied Utrecht van Ed van Eeden geeft een opvallend inkijkje in de ontwikkeling van het Utrechtse stationsgebied. Van Corio tot de Jaarbeurs en architecten tot ambtenaren, iedereen komt voorbij. Het levert een aantal spraakmakende verhalen op.

Ed van Eeden zit op zijn inmiddels vaste plek in het Stadskantoor in de ontmoetingsplek op de zesde verdieping. Hier heeft hij veel van zijn interviews van het afgelopen jaar afgewerkt. De kortste was drie kwartier, maar er zijn ook een aantal sleutelfiguren die meerdere keren werden bevraagd door Van Eeden. De vrolijke schrijver van het boek, Van Eeden, is duidelijk tevreden met het resultaat na een jaar lang hard werken. “Ik had van tevoren niet durven hopen op wat ik allemaal ben tegengekomen. Je denkt als geïnteresseerd krantenlezer toch iets te weten van dit megaproject, maar ik ben toch opmerkelijke zaken tegengekomen.”

‘Het menselijk geheugen kan soms feilbaar zijn’

Het boek Twintig jaar bouwen aan het Stationsgebied Utrecht – met de toepasselijke subtitel ‘Operatie open hart’ – is een oral history. Een geschiedschrijving via herinneringen en visies van een groot aantal betrokkenen. Een wetenschappelijke benadering van de geschiedenis van het stationsgebied zou niet hebben gepast: het project is nog te vers en bovendien nog niet af. De tweede fase van de verbouwing van het stationsgebied is immers in voorbereiding.

Toch is er al meer dan genoeg om over te schrijven en interviewen: het referendum, het nieuwe Hoog Catharijne, het station, het doortrekken van de singel, de Jaarbeurs, TivoliVredenburg, de bibliotheek. Alles komt voorbij. De kunst voor de schrijver was om het immense project behapbaar te krijgen. Er zijn zoveel projecten en zoveel mensen die aan de ‘openhartoperatie’ hebben gewerkt dat een valkuil al snel te veel informatie is. “Ik dacht eerst dit gaat alle kanten op. Hoe krijg je dit ooit leesbaar?” Door het boek per onderwerp op te knippen en de sleutelspelers over hun eigen projecten te laten vertellen is er een mooi overzicht ontstaan van een bijzondere periode.

Actuele geschiedenis

De Utrechter Van Eeden schreef tientallen boeken, maar op de manier waarop het boek over het stationsgebied is opgesteld pas één keer eerder. Leefbaar Utrecht – Acht jaar vernieuwing en beroering in de Utrechtse politiek baarde opzien en leverde veel reacties op. De opkomst van de partij zorgde voor een aardverschuiving in het Utrechtse politieke landschap. “Dit boek is te vergelijken met het boek over Leefbaar. De gemeente heeft mij benaderd om dit boek op eenzelfde manier te maken. Dat wilden ze graag, omdat de geschiedenis normaal gesproken pas na dertig tot vijftig jaar neerdwarrelt. Maar al die mensen die eraan hebben meegewerkt zijn er nog. Het is nu al een enorme periode die je beslaat”, vertelt Van Eeden enthousiast.

Hij is ervan overtuigd dat dit de manier is om een goede geschiedschrijving te maken van het project. “Ik ga niet aan waarheidsvinding doen, maar zet de meningen naast elkaar. Dat kan heel grappig en soms tegenstrijdig zijn. Het menselijk geheugen kan soms feilbaar zijn.” Hij lacht uitbundig als hij vertelt over het referendum in Utrecht in 2002. Utrechters mochten kiezen over een visie voor het nieuwe stationsgebied. Ze kregen de keuze tussen visie A of visie 1, zo was er geen voorkeur in de gegeven volgorde.  “Er zijn wel zes mensen die claimen dat ze weten wie deze namen hebben bedacht. Een aantal zeggen zelfs overtuigd dat zij het hebben bedacht. Dat is zo grappig! Je kan het je wel voorstellen hoe dat gaat. Onder een enorme snelkookpan van ideeën oppert iemand iets en dan is het uiteindelijk onduidelijk wie dat het eerst riep. Dan werkt het goed om het gewoon naast elkaar te leggen.”

De geïnterviewden

Van Eeden werkte samen met twee anderen aan een lijst van mensen die wilden vertellen over het voorstadium, de voorbereiding, manier van aanpak en de uitkomst. “Je kunt makkelijk honderd of tweehonderd mensen interviewen, maar met deze zestig heb je de grootste specialisten op diverse terreinen. Het feit dat ik het voor de gemeente deed zorgde ervoor dat er deuren voor me opengingen die anders dicht zouden blijven.”

In het boek staan enkele opzienbarende ontboezemingen. Zo haalt Van Eeden de passage aan van ex-raadslid van GroenLinks Chiel Rottier die in het verzet kwam tegen de komst van de megabibliotheek op het Smakkelaarsveld. Na jaren van voorbereidingen werd dat plan uiteindelijk afgeschoten in de gemeenteraad. Voor veel van de betrokkenen het grootste pijnpunt in het stationsgebied. Rottier had een aantal principiële overwegingen waarom hij tegen de komst van de zogenaamde Bieb++ was, maar geeft ook toe dat het te maken had met ‘een stukje oud zeer’. Na eerdere besluiten waar GroenLinks het niet mee eens was bleek dit een kans om een duw terug te geven. “Dat soort dingen blijven in je achterhoofd zitten”, vertelt Rottier in het boek. “Ik heb ze, met steun van de fractie, externe deskundigen en veel inwoners laten struikelen.” Van Eeden over die passage: “Dat is heel wat meer dan de gewone journalistiek naar boven heeft gehaald.”

Van Eeden moest puzzelen om de hoeveelheid aan informatie te verwerken. “Ik had een afschuwelijke hoeveelheid informatie. Ik moest echt woekeren en heb veel weg moeten gooien, maar een aantal dingen moesten erin. Je kan dit boek zien als een opera. Dan zijn er een aantal aria’s die eruit gelicht moeten worden. De bibliotheek, het nieuwe station, het Vredenburgplein. Er zijn veel onderwerpen die nog nooit zo beschreven zijn.”

‘Er zijn veel onderwerpen die nog nooit zo beschreven zijn’

Zelf had Van Eeden ook een aantal ideeën over hoe iets in elkaar zat, maar alle gesprekken hebben hem nogal eens andere inzichten gegeven. Zo dacht hij dat Hoog Catharijne vooral voor de eigen winst ging. “Maar die hebben toch ook behoorlijk ingeleverd hier, om het allemaal mogelijk te maken. Hoe die plannen precies tot stand komen, wat daar allemaal voor nodig is. Ik had daar achteraf gezien geen weet van en ik heb dan ook veel bijgeleerd.”

“Er zijn zoveel verschillende invalshoeken. Ik was echt verbaasd dat al die mensen zo vrijuit spraken over hun werk.” Enkele mensen die in het stationsgebied een hoofdrol hebben gespeeld krijgen dan ook de ruimte om hun verhaal te doen. “Er heeft een bijzondere groep mensen gewerkt aan het stationsgebied. Mensen als Albert Hutschemaekers, de directeur van het stationsgebied bij de gemeente, of Walther Lenting, wethouder van Leefbaar. Mensen die niet te beroerd waren om 60 of 70 uur te werken en vreselijk veel van de grond hebben gekregen. Er zijn een hoop verhalen waar ik zo een roman van zou kunnen schrijven. Misschien dat een aantal personages nog wel terugkomen in mijn volgende thriller.”

Tijdlijn

2001 – Twee plannen worden gemaakt voor het stationsgebied. Die zullen later als visie A en visie 1 aan de Utrechters worden voorgelegd in een referendum.

2002 – In het referendum wordt met grote meerderheid gestemd voor visie A – de groene variant. Ook de plannen voor een nieuw TivoliVredenburg en het schetsontwerp voor de OV-Terminal worden gepresenteerd.

2004 – Het Masterplan stationsgebied wordt vastgesteld. Er is ingestemd met het voorlopig ontwerp van de OV-Terminal.

2007 – De bouw van de Rabotoren start. Het ontwerp voor de Moreelsebrug wordt vrijgegeven en het Smakkelaarsveld wordt aangewezen als de plek voor een nieuwe bibliotheek. Ook wordt begonnen met het bouwrijp maken van het Vredenburg.

2008 – Ondanks de kredietcrisis neemt de uitvoering van veel plannen serieuze vormen aan.

2009 – Er wordt een plan vastgesteld voor de Catharijnesingel en de Catharijnebak wordt gesloopt. Er wordt begonnen aan de bouw van de OV-Terminal.

2010– Er wordt begonnen aan de bouw van het nieuwe TivoliVredenburg. De plannen voor de enorme fietsenstalling worden gemaakt.

2011 – De bouw van het Stadskantoor start. Ook de daklozen en verslaafden die eerder in de junkentunnel verbleven onder Hoog Catharijne krijgen een nieuwe plek.

2013 – De fietsenstalling aan het Jaarbeursplein gaat open. Het winkel- en appartementencomplex De Vredenburg wordt geopend.

2014 – Het stadsplateau wordt opgeleverd en later dit jaar opent het Stadskantoor. TivoliVredenburg wordt officieel geopend.

2015 – De passage langs de stationshal wordt in gebruik genomen. De bouw van de Kinepolis start en het eerste deel van de herstelde singel wordt geopend.

2016 – De Stationshal wordt feestelijk geopend en busstation Jaarbeurszijde in gebruik genomen. Er worden handtekeningen gezet onder nieuwe overeenkomsten tussen de gemeente en de Jaarbeurs over ontwikkelgebieden. De Moreelsebrug gaat open en er wordt begonnen met de bouw aan het bus- en tramstation aan de oostkant.

2017 – De bouw van woontoren aan de Van Sijpesteijnkade is gestart. Het eerste deel van het nieuwe Hoog Catharijne gaat open en ook het laatste deel van de singel zal worden doorgetrokken. Ook voor het Beurskwartier en Lombokplein zijn de plannen inmiddels gepresenteerd.

2018 – Het eerste deel van het Stationsplein en het Entreegebouw Nieuw Hoog Catharijne worden geopend. Ook het eerste deel van het Forum van het Stadskantoor naar de Moreelseburg gaat open.

Het boek is onder andere via Matrijs te bestellen.