Hans van Tol, die in 1982 de eerste tattooshop van Utrecht opende, is donderdag overleden. Hij koos voor euthanasie en is 72 jaar oud geworden.

Voordat de deuren van de eerste tattooshop opengingen, moesten Utrechters naar Amsterdam om een kunstwerk op hun lijf te laten vereeuwigen. Totdat Hans het samen met zijn goede vriend en compagnon Mark Mersman aandurfde om op de Oudegracht een kelder te huren en daarmee de eerste shop in de stad te openen.

Hans was bekend van het tatoeëren, maar Utrechters kenden hem ook vanwege zijn opvallende verschijning; naast de tatoeages in zijn gezicht miste hij zijn rechter onderbeen door een motorongeluk zo’n dertien jaar geleden. DUIC sprak uitgebreid met Hans in 2019. Hieronder is dat interview nogmaals te lezen.

Hans van Tol en Mark Mersman openden in 1982 de eerste tattooshop van Utrecht. Daarvoor moesten Utrechters naar Amsterdam om een kunstwerk op hun lijf te laten vereeuwigen, tot de twee vrienden het aandurfden en op de Oudegracht een kelder huurden. Tegenwoordig is Utrecht Inkt een herinnering aan een andere tijd: klassiek, echt Utrechts en old school.

Hans ziet er opvallend uit: naast de tatoeages in zijn gezicht mist hij zijn rechter onderbeen door een motorongeluk zo’n tien jaar geleden. Hans is inmiddels 69 jaar oud. Zelf tatoeëert hij niet zoveel meer. Henk, een andere artiest, maakt tegenwoordig gebruik van het pand aan de Buurkerkhof. De nieuwe generatie heeft het overgenomen, alleen een aantal vaste klanten – “waar ik al een jaar of tien op aan het werken ben” – komen nog naar Utrecht Inkt om een tattoo te laten zetten of bij te laten werken door Hans.

In Utrecht zitten tegenwoordig meerdere tattooshops. In hartje Utrecht, naast de Buurkerk en onder de rook van de Domtoren, zit een bijzondere studio. Hier lijkt jarenlang weinig te zijn veranderd. “Wij komen voort uit havenkroegen”, vertelt Hans als hij om zich heen kijkt. “Dat zie je.” Om in de studio van Utrecht Inkt te komen, moet je eerst twee steile trappetjes af richting de kelder. Daar aangekomen vind je geen klinische witte hal met meerdere stoelen, maar een knusse studio met een stoel en twee getatoeëerde mannen aan weerszijden.

De sprong

“Zelf dorste ik dat niet hoor!”, Hans vertelt over het starten van de eerste tattoostudio van Utrecht. Hij was een liefhebber en kwam bij veel zaken in Amsterdam. Bij Tattoo Peter, de aartsvader van de Nederlandse scene, of bij Henk Schiffmacher, een van Nederlands bekendste tatoeëerders. “Ja, als je het dan over rauw hebt: dat was toen wel een rauwe wereld. Bij Tattoo Peter kwamen de zeelui, dat leek wel een havenkroeg en Schiffmacher was later populair bij de Hells Angels en dat soort figuren.” Hans leerde er als Utrechts jochie de fijne kneepjes van het vak.

‘Tegenwoordig is het fijnschilderen of etsen, terwijl wij van het glas-in-lood waren’

Hans was nog wel wat huiverig voor een eigen zaak. Als barman van onder meer café de Postillon aan de Lijnmarkt had hij een vast inkomen, maar zijn maatje Mark wist het zeker: ze moesten tatoeëerders. “Ik had wat geld en hij had het enthousiasme. Ik vond het wel een goed idee, maar het was nogal een stap. Het hebben van een eigen zaak, dat leek me wel wat – toen gingen we het maar gewoon doen.”

Samen gingen ze achter de materialen aan om te beginnen. Tegenwoordig is dat geen probleem, maar in de jaren tachtig gaven tatoeëerders niet zomaar prijs waar de materialen als inkt vandaag kwamen. Een hels karwei, vertelt Hans zuchtend. “Een enorme speurtocht, maar uiteindelijk hadden we wat verzameld en konden we beginnen.” Inmiddels had Mark al wat machines in elkaar geknutseld en konden ze aan de slag. Ze begonnen met wat eenvoudige dingen als een vogeltje, zwaluwtje of roosje – populair in die periode – en al snel groeiden ze uit tot een volwaardige studio. Utrecht Inkt was populair. Het pand aan de Oudegracht werd al snel te klein en ze verhuisden naar de kelder aan het Buurkerkhof.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Volkse types

“Dat we Utrechts waren hielp enorm. Veel klanten kwamen hier binnen en zeiden: ‘eindelijk een Utrechtse zaak!’. Tja, wat voor een types dat waren? Laten we zeggen de bouwvakkers, stratenmakers en soms wat klanten uit het kamp. En eigenlijk alleen maar mannen.”
Hans voelde zich wel thuis tussen de volkse types. Als barman in de kroeg kon hij er al goed mee overweg. “Ik woonde zelf ook op de Haverstraat in Utrecht – in een volkswijk. Ik voelde me er als een vis in het water. En het was in ieder geval leuker dan bier sjouwen achter de kont van andere mensen.”

Langzaam ontwikkelden de twee ook hun eigen specialiteiten. Grote gekleurde tatoeages gingen naar Mark en zwart-grijs naar Hans. “We hebben alles gezet. Soms kwam er iemand voor een portret van z’n kind binnen en dan stuurden we die wel door naar een ander, want dat was niet iets waar we heel goed in waren. Maar verder hebben we van alles gezet.”

Tussen de twee eigenaren is het altijd goed gegaan. Zonder haat en nijd werkten ze tientallen jaren samen op een aantal vierkante meter aan de meest uiteenlopende tattoos. Mark overleed in 2013 aan de gevolgen van een hartkwaal. Hans: “We hebben wel eens ruzie gehad natuurlijk. Ook over het werk, dan snapten we technisch niets van elkaar. Maar we zijn altijd heel goed gebleven samen. Hij is zelfs bij mij thuis overleden. Dat zegt genoeg denk ik.”

Andere tijden

Bijna veertig jaar heeft Hans tattoos gezet. Inmiddels bouwt hij zijn werkzaamheden steeds verder af. Het is wel goed zo, vindt hij. “Ik ben ook uit de mode trouwens. Al die meisjes die nu een eeuwigheids-tekentje willen of een piepklein vlindertje achter het oor. Het is niets voor mij. Gelukkig vindt Henk dat wel allemaal leuk. Dus hij kan dat mooi gaan doen.”
Hans is van het grovere werk. “Als je het zou vergelijken met beeldende kunst is het tegenwoordig fijnschilderen of etsen, terwijl wij van het glas-in-lood waren. Stevige dikke lijnen. Dat willen mensen bijna niet meer. Het publiek is enorm veranderd.”

Klanten die een tatoeage willen zijn al jaren niet meer gebonden aan een bepaalde sociale laag. Het zijn intussen ook meer vrouwen dan mannen die iets op hun lichaam willen hebben. Ook komen klanten bijna altijd aan met een eigen tekening. Van het internet gehaald of zelfgemaakt, vaak is het veel preciezer werk. “De nieuwe generatie vindt dat wel leuk, maar ik ben van de oude stempel. Old school, zonder meer.”

‘Ik woonde op de Haverstraat in Utrecht – in een volkswijk. Ik voelde me er als een vis in het water’

Tribals en dolfijnen

Dolfijnen, zwaluwen en eindeloos veel tribals. Hans heeft het allemaal voorbij zien komen. Hele armen heeft hij ‘volgetribald’. “Een ramp om ze sluitend te krijgen ook. Het zijn van die plakplaatjes die niet passen natuurlijk. Ik heb wel eens een tribal gezet van de nek tot de enkel. Nou, dat komt je de strot wel uit op een gegeven moment hoor. Of die dolfijnen”, Hans zucht ervan. “Dan kwam er weer een binnen en die wilde iets bijzonders: een dolfijntje! Dan zei ik: ‘Ik heb er vandaag al tien gezet.’ En dan wilde ze het toch. Of namen met gotische letters. Iedereen wilde zijn naam in een gotische letter.”

Hans heeft naast het zetten van vele duizenden tatoeages, er zelf ook een hele rits verzameld op zijn lichaam. De meest bijzondere? “Dat moet dan die in mijn gezicht zijn. Door de plek. Ik vind hem ook wel mooi gezet, maar verder is er niet zoveel betekenis achter mijn tattoos. Ik heb er geen laten zetten voor mijn vader, moeder of vrienden of zoiets. Als er maar iets op stond”, hij haalt er zijn schouder bij op. “Vroeger kwamen de stratenmakers op vrijdagmiddag binnen die net wat geld hadden gebeurd en zeiden: ‘Joh, gooi er maar wat op!’. Ik was niet zo onverschillig, maar het zijn een beetje de standaard dingen. Een draak, een adelaar en nog een draak. Dat werk.”

Tekst gaat verder onder afbeelding

Over de tatoeage in zijn gezicht dacht hij uiteraard wel wat langer na. Hij besefte zich, als hij ooit nog eens een andere baan moet zoeken is zoiets niet handig. Toen het wel duidelijk was dat Hans en Mark de rest van hun leven in de zaak konden blijven werken liet hij de tattoo op zijn gezicht zetten. “Je krijgt er wel eens commentaar op ja. Mensen die het niks vinden, mensen die zeggen: ‘het is heel mooi’ of mensen die achter je op straat op de grond spugen van afkeuring.” Hij lacht: “Heel verschillend.”