Dit artikel is onderdeel van een serie over restruimte in Utrecht. De serie is mogelijk gemaakt door een bijdrage van Mediafonds Provincie Utrecht.

Utrecht is een dichtbebouwde stad. De ontwikkeling van ‘ons stadsie’ verloopt op z’n Nederlands. Alles gaat planmatig, wordt doordacht en uitgetekend. Toch zijn er ook in Utrecht plekken die min of meer over het hoofd lijken te zijn gezien. Plekken die zijn overgebleven, geen functie lijken te hebben of niet worden beheerd. Het is de ruimte die experts restruimte noemen. Restruimte die steeds vaker toch in beeld komt, omdat er spontaan interessante dingen gebeuren of omdat iemand op zoek is naar ruimte. In dit artikel nemen we de restruimte opnieuw onder de loep en kijken we wat er gebeurt. Negeren Utrechters de ruimte, nemen ze initiatieven met buurtgenoten of claimen ze onbenutte grond voor eigen gebruik? En hoe gaat de gemeente er vervolgens mee om?

We beginnen onze tocht langs de Utrechtse restruimte in de Rivierenwijk. Als we door de wijk lopen zien we dat restruimte op vele manieren wordt gebruikt. Zo is er een tuintje tussen de straat en het Merwedeplantsoen. Een buurtbewoner vertelt dat haar man het bijhoudt. Het is ooit aangelegd met subsidie van de gemeente. De buurt onderhield het. De meeste buurtbewoners die het bijhielden, zijn echter verhuisd of overleden, vertelt de buurtbewoner.

Aan de andere kant van het plantsoen, langs het Merwedekanaal, liggen woonboten. Tussen de tuintjes van de woonbootbewoners zijn stukjes groen te vinden. Op sommige van deze stukjes lijkt de gemeente het gras nog te maaien. Op andere stukjes is de natuur haar gang gegaan en woekert het struikgewas. Sommige veldjes worden gebruikt door bewoners. Zo is er een boottrailer geparkeerd. Op een ander stukje is een gedenkplekje ingericht. Een van de stukjes gras is afgescheiden door een hekje. Er staan een paar stoelen achter. De mannen, die er zitten te vissen, zeggen ervanuit te gaan dat iedereen het plekje gewoon kan gebruiken. Ze weten niet wie het hekje heeft geplaatst en ook de stoelen zijn niet van hen.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Ook in het plantsoen en op de stoep nemen de bewoners de ruimte. In het plantsoen hebben buurtbewoners her en der picknicktafels neergezet. Op de stoep staan bloempotten, mensen hebben geveltuintjes aangelegd en onder sommige bomen zijn bloemen geplant. Op een stoeptegel bij het perkje is te lezen dat het beheerd wordt door bewoners.

Ruimte bieden of handhaven

We informeren bij de gemeente hoe ermee wordt omgegaan als bewoners de openbare ruimte aanpassen. Hoeveel ruimte wordt er geboden? Wat mag wel en waar trekt de gemeente een grens? Een woordvoerder laat weten dat de gemeente maatwerk toepast en dat sommige dingen sowieso zijn toegestaan. Zo mogen mensen, zonder overleg, een geveltuintje aanleggen of een plantenbak op de stoep zetten. Als iemand een minituintje onder een boom wil maken, hoeft diegene dit alleen even te melden bij de gemeente. Als het gaat om picknicktafels speelt draagvlak een rol. Als er draagvlak is in de buurt kijken de wijkadviseur en de wijkopzichter of het mogelijk is een picknicktafel neer te zetten. Maar als bijvoorbeeld de doorgang wordt belemmerd, kan de gemeente handhaven.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Als bewoners zonder afstemming een groter stuk groen in beheer nemen, gaat de gemeente op zoek naar de initiatiefnemer. De gemeente gaat dan in gesprek en bekijkt of de bewoners het zelf kunnen beheren. Vervolgens sluit de gemeente een overeenkomst met de bewoners waarin afspraken worden gemaakt. Soms kiest de gemeente voor handhaven. Zo werden afgelopen maand opnieuw bomen en struiken verwijderd, die bewoners op eigen initiatief hadden geplant, op het grasveld voor de Gamma in de Schepenbuurt.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Ideeën van ondernemers

Soms zien ondernemers kansen in de restruimte. Zo ook Gerwin de Vries, directeur van Flux, een bureau voor Landschapsarchitectuur op Rotsoord. Achter het kantoor van het bedrijf is een proeftuin aangelegd. In de tuin test het bureau beplanting onder verschillende condities. De tuin is onderverdeeld in vakken. Elk vak heeft een specifieke ondergrond en hoeveelheid zon. Sommige vakken liggen hoger dan andere, waardoor de grond in het ene vak nat is en in het andere juist droger.

De tuin is aangelegd op een stukje grond dat nog altijd van de gemeente is. Voorheen was het stukje grond bestraat en lag er gras. Flux heeft een contract getekend met de gemeente waarin het zelfbeheer geregeld is. Flux hoeft niet te betalen voor het gebruik.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Ook de ondernemers achter Vechtclub XL zagen een kans in de naastgelegen restruimte. Ze hebben er Beton T opgericht. Het is een experimenteel stadsplein, op een 3600 vierkante meter grote betonplaat, die op het terrein was achtergebleven. Vechtclub XL heeft er horecafaciliteiten en een podium geplaatst, waardoor het nu een ideale plek is voor evenementen en activiteiten.

Net als bij de proeftuin is de gemeente ook eigenaar van het terrein van Beton T. De overeenkomst ziet er wel anders uit. De gemeente verhuurt het terrein voor enkele jaren aan de Vechtclub. Na deze periode wordt het terrein onderdeel van de toekomstige nieuwbouwwijk Merwede.

Krakers

Soms nemen mensen restruimte in gebruik, zonder dat de gemeente akkoord is. Zo woont momenteel een groep krakers op een terrein naast de A27 bij Lunetten. Als we de bewoners vragen naar het hoe en waarom geven ze aan media-aandacht liever te mijden. Wel brengen ze ons in contact met Roos, een kraker, die ons uitgebreid te woord staat. Roos kraakte met een groep van vijf à tien gelijkgestemden een ander terrein, namelijk dat van de voormalige Betonmortel Fabriek Utrecht (Befu) in Hoograven.

Voordat Roos en de andere krakers het Befu-terrein besloten te kraken, deden ze onderzoek naar het stuk grond. Het bleek al langer dan tien jaar niet in gebruik en het zou nog wel even duren voordat er gebouwd ging worden. De groep kon het terrein zo op, want het hek stond open. Ze plaatsten er een caravan en belden de politie om aan te geven dat ze er woonden. Ze stuurden een brief naar de gemeente, waarin de groep zich kenbaar maakte en aangaf een toekomstige ontwikkeling van het terrein niet in de weg te willen staan. Ook legden ze contact met de buurt. De eerste dagen was het een beetje verwarrend. Buurtbewoners hadden vragen en vonden het spannend. Na een paar weken verliep het contact met de buurt over het algemeen goed, vertelt Roos.

De krakers probeerden afspraken te maken met de gemeente. Ze kwamen er slechts ten dele uit. De gemeente wilde schriftelijk vastleggen dat zij altijd toegang zou hebben tot het terrein. De krakers wilden dat een bezoek  van de gemeente vooraf even zou worden afgestemd, aangezien ze er woonden en hun spullen op het terrein stonden, legt Roos uit.

Na verloop van tijd wilde de gemeente tijdelijke woningen op het terrein plaatsen. Ze wilde hiervoor een datum vastleggen waarop de bewoners het terrein zouden verlaten. De groep stond hiervoor open, maar wilde wel garanties dat de bouw daadwerkelijk door zou gaan, zodat ze niet onnodig zouden vertrekken. Uiteindelijk stapte de gemeente naar de rechter. Die stelde een datum vast waarop de krakers moesten vertrekken. Deze datum was vooraf al afgesproken tussen de krakers en de gemeente, maar met de uitspraak lag deze ook formeel vast en had de gemeente de door haar gewenste zekerheid.