Een deel van de gemeenteraad in Utrecht is voorstander van een raadsenquête over de problemen die zijn ontstaan in Overvecht in Utrecht. In 2030 zouden duizenden woning aardgasvrij moeten zijn, maar dat gaat niet meer lukken nu Eneco de stekker eruit heeft getrokken. Wethouder Lot van Hooijdonk liet weten ‘onaangenaam verrast’ te zijn en moest zich donderdag verantwoorden in de gemeenteraad.

De oppositie was kritisch op het handelen van de wethouder, terwijl het college juist Eneco een gebrek aan transparantie verweet. Verschillende partijen in de raad zien graag dat er een raadsenquête wordt georganiseerd – het zwaarste instrument van de gemeenteraad waarmee het handelen van het college gecontroleerd kan worden. Bij zo’n onderzoek kunnen getuigen en deskundigen gehoord worden onder ede. Of zo’n enquête er ook echt komt is nog maar de vraag, er moet namelijk een meerderheid voor zijn in de raad. Daar is nog niet over gestemd.

Wat was precies het plan voor Overvecht-Noord?

De gemeente heeft grootse ambities als het gaat om de zogenoemde energietransitie. Alle huizen in Utrecht moeten vanaf 2050 van het gas af. Met geld van de gemeente en het Rijk loopt in Overvecht-Noord daarom al een aantal jaar een proef, waarmee onder meer de gemeente en energiemaatschappij Eneco kijken hoe uiteindelijk alle Utrechters zonder gasgebruik kunnen. De woningen in Overvecht-Noord zouden in 2030 van het gas af moeten zijn.

In Overvecht-Noord staan zo’n 8000 woningen, waarvan een groot deel aangesloten is op het warmtenet, ook wel stadsverwarming genoemd. Deze woningen zijn vrij makkelijk van het gas af te halen, want dat gebruiken ze eigenlijk alleen om te koken. Een grotere uitdaging is er bij woningen die nu nog gas gebruiken voor verwarming en warm water. Uit onderzoek blijkt dat uitbreiding van het stadswarmtenet het voordeligst is voor het grootste deel van deze woningen, 1900 stuks. Het plan was altijd dat Eneco bij deze woningen stadsverwarming gaat aanleggen, zodat de woningen uiterlijk in 2030 van het gas af zouden zijn. Inmiddels is duidelijk dat dat niet meer haalbaar is. De samenwerking tussen Eneco en de gemeente is beëindigd.

Waarom wordt nu de stekker uit het project getrokken?

In het heel kort: vanwege de betaalbaarheid. In november 2023 werd bekend dat huiseigenaren in Overvecht-Noord een eigen bijdrage van 1.500 tot 2.000 euro zouden moeten ophoesten voor de overgang op het warmtenet. Te veel, vindt de gemeente. “Dat vinden we, zeker voor Overvecht-Noord met de beschikbare subsidies en vanwege de financiële kwetsbaarheid bij veel bewoners, te hoog.

In Overvecht-Noord streven we naar een eenmalige eigen bijdrage van 0 euro voor de eigenaar-bewoners”, schreef het college van burgemeester en wethouders (B&W) destijds in een brief aan de gemeenteraad. Toen bleek ook al dat het nog niet zo makkelijk zou zijn om de eigen bijdrage naar nul euro te brengen. Het college van B&W noemt het nu een ‘lastige financiële puzzel’. De afgelopen tijd is daarom gekeken naar alternatieve scenario’s.

Op woensdag 3 april was er echter ineens nieuws van de kant van Eneco. De energiemaatschappij laat daarin weten de stekker uit de ontwikkeling van een warmtenet in Overvecht-Noord te trekken. Volgens Eneco is de belangrijkste reden daarvoor dat de betaalbaarheid van de uitbreiding van het warmtenet voor bewoners niet gegarandeerd kan worden. Eneco denkt dat alternatieven zoals isolatie en warmtepompen voor de energierekening van bewoners in Overvecht-Noord gunstiger uitvallen en dat daardoor te weinig bewoners bereid zullen zijn om over te stappen op het warmtenet. Voor een betaalbaar warmtenet moet minimaal 70 procent van de bewoners overstappen.

Verder zou de aanleg van het warmtenet kostbaar zijn omdat in het definitieve gebied voornamelijk eengezinswoningen zouden staan, die ver uit elkaar liggen. Volgens Eneco moeten alleen warmtenetten worden aangelegd in wijken waar dat ‘significant goedkoper’ is dan andere technieken. “Alleen dan is het aantrekkelijk voor huurders en woningeigenaren om over te stappen op een warmtenet en kan er voldoende draagvlak ontstaan.”

‘We zijn onaangenaam verrast’

Wethouder Van Hooijdonk liet kort na de publicatie van Eneco weten ‘onaangenaam verrast’ te zijn door de manier waarop de energiemaatschappij dit besluit communiceert. “We zijn onaangenaam verrast dat Eneco ervoor kiest dit persbericht online te zetten, in plaats van bewoners in de wijk eerst fatsoenlijk te informeren. Eneco is zonder medeweten van ons naar buiten gegaan met dit nieuws, terwijl er andere afspraken waren over de timing van de communicatie”, liet Van Hooijdonk weten in reactie op het nieuws.

Niet alleen de communicatie verraste de wethouder. Er zou namelijk ook nog een overleg in de agenda hebben gestaan met Eneco, de gemeente en betrokken woningbouwcorporaties Woonin en Portaal. Dat overleg was bedoeld ‘om tot een definitief besluit te komen en de wijze van communicatie met elkaar af te stemmen’. “We betreuren dat door deze ontwikkelingen ons de kans wordt ontnomen om uw raad en de bewoners van Overvecht-Noord tijdig en fatsoenlijk te informeren over een gezamenlijk genomen besluit”, schrijft het college aan de gemeenteraad.

Een gezamenlijk genomen besluit, dus. Wat was dan het standpunt van de gemeente?

Volgens wethouder Van Hooijdonk had het college ook geconcludeerd dat er ‘geen haalbaar en betaalbaar aanbod aan bewoners mogelijk is’. Vanaf het moment in november dat bleek dat de eigen bijdrage voor bewoners hoger was dan de gemeente wilde, heeft het college naar eigen zeggen geprobeerd om een alternatieve warmtevoorziening ‘zo aantrekkelijk mogelijk te maken voor een zo groot mogelijke groep bewoners’. “Dat heeft er ook toe geleid dat we heel ver zijn gegaan om tot dat aanbod te komen”, aldus het college. “Ondanks alle inspanningen vonden we het aanbod aan de bewoners niet voldoen aan onze voorwaarden.” Volgens het college is in de week van 18 maart al duidelijk geworden dat het een lastig verhaal zou worden.

‘De verdeling van deze risico’s tussen gemeente en Eneco was niet in balans’

Een belangrijke voorwaarde is dat een alternatief voor aardgas voor de meeste bewoners goedkoper moet zijn dan aardgas. Volgens het college is dat momenteel niet het geval, waarbij landelijke wet- en regelgeving een belangrijke rol speelt. Daarnaast vindt het college dat de verdeling van de ‘risico’s en meerkosten’ uit balans raakte. Er is gekeken naar manieren om te besparen, zodat de eigen bijdrage van nul euro voor bewoners mogelijk zou worden. Een van die manieren was het combineren van de aanleg van het warmtenet met vervanging van het riool, maar dat zou leiden tot grote risico’s.

“De verdeling van deze risico’s tussen gemeente en Eneco was niet in balans, waardoor effecten voor de gemeente onevenredig groot zouden worden. Ook op andere onderdelen bleek Eneco onvoldoende bereid om risico’s die samenhangen met de ontwikkeling van het warmtenet (zoals het risico op het contracteren van voldoende afnemers) naar zich toe te trekken”, aldus het college. Ook zou Eneco kosten te krap hebben begroot, waardoor extra kosten gemaakt zouden moeten worden om woningen aan te sluiten. “Voor het afdekken van al deze risico’s, die in de miljoenen liepen, was binnen het gemeentelijke projectbudget onvoldoende ruimte.”

Een derde punt van het college heeft betrekking op de transparantie van Eneco. Zo zou de energiemaatschappij niet steeds open zijn geweest over berekeningen, omdat het ‘bedrijfsgevoelige informatie’ betrof. Ook zouden de berekeningen ‘sterk wisselende uitkomsten’ hebben gehad. “We begrijpen deze opstelling van Eneco als commercieel warmtebedrijf, maar betreuren tegelijkertijd dat daarmee zij de enige partij zijn die ‘aan de knoppen’ kan zitten. Meer gezamenlijk optrekken in onder andere het bepalen en beperken van risico’s had ons inziens tot een beter resultaat kunnen leiden”, vindt het college.

De conclusie van de gemeente was dus ook dat er op deze manier geen haalbaar en betaalbaar aanbod gedaan kon worden aan de bewoners van Overvecht-Noord. “Dit zou donderdag 4 april in een gezamenlijk bestuurlijk overleg worden besloten, inclusief de wijze van communiceren daarna.” Eneco besloot – ondanks het nog geplande overleg – dus op woensdag 3 april te komen met het bericht dat het bedrijf de stekker uit de plannen trekt.

Kan Overvecht-Noord nu nog wel van het gas af?

Het college hamert erop dat het project alleen kan doorgaan als de overstap voor bewoners betaalbaar is. Nu de samenwerking met Eneco is gestopt, gaat de gemeente opnieuw met bewoners in gesprek over welke stappen er gezet kunnen worden in de richting van een aardgasvrije wijk. Hoe het verder moet, is dus nog onduidelijk. Wat wel zeker is, is dat Overvecht-Noord niet voor 2030 van het gas af zal zijn. Die termijn is door het beëindigen van de samenwerking tussen Eneco en de gemeente niet meer haalbaar.

‘We gaan ons beraden over alternatieven voor deze wijk’

“De afgelopen jaren hebben we veel geleerd van alle onderzoeken die zijn uitgevoerd en de vele gesprekken die we hebben gevoerd met bewoners en ondernemers uit Overvecht-Noord. Dit heeft veel waardevolle inzichten en ervaringen opgeleverd die we graag willen gebruiken voor het bepalen van een nieuwe koers. We gaan ons daarom de komende maanden beraden over alternatieven voor deze wijk”, aldus het college. Eind 2024 moet hierover meer bekend worden.