Jeuk, bultjes, brandende ogen en pijn aan je luchtwegen. Het zijn allemaal klachten die je kunt krijgen als je in aanraking bent geweest met de haartjes van de eikenprocessierups. Elke zomer is het weer oppassen geblazen tijdens een wandeling of fietstochtje. Wie in de buurt van eikenbomen komt waarin de eikenprocessierups huist, loopt kans om de haartjes op zijn huid of in zijn kleding te krijgen. Utrecht telt zo’n 13.000 eikenbomen in verschillende lanen en parken en daarnaast veel eiken in bosplantsoenen en bossen op landgoederen. Genoeg reden voor de gemeente Utrecht om de rups te bestrijden en overlast te voorkomen. Hoe gaat de gemeente dat dit jaar aanpakken?

Afgelopen jaar was de ‘plaagdruk’ in Utrecht veel lager dan in de jaren ervoor. Zo kreeg de gemeente in 2022 slechts 175 meldingen over eikenprocessierupsen binnen. In 2021 waren dat er nog 269 en in de jaren daarvoor ging het om nog veel meer meldingen: 700 in 2020 en 1200 in 2019. Hoe het precies kan dat de plaag minder is geworden, is niet duidelijk. De gemeente spreekt van ‘een combinatie van factoren’, zoals het weer en schommelingen in de omvang van de populatie rupsen. Toch wordt de rups ook dit jaar weer bestreden, omdat het beestje – vanwege de klachten die de brandharen veroorzaken – een risico vormt voor de volksgezondheid.

De gemeente probeert het aantal eikenprocessierupsen op twee manieren te verminderen, namelijk ‘preventief’ en ‘reactief’. Preventief betekent in dit geval dat de plaagdruk zo vroeg mogelijk verminderd moet worden. De reactieve aanpak houdt in dat nesten van eikenprocessierupsen zo snel mogelijk worden weggehaald op plekken waar ze voor overlast kunnen zorgen, zoals langs fietsroutes of op sportparken.

Preventieve aanpak

Wat gaan we de komende tijd merken van de aanpak van de rupsen? Om te zorgen dat er ook dit jaar niet te veel eikenprocessierupsen in de stad komen, probeert de gemeente vooral te werken aan het vergroten van de biodiversiteit. Ook het aantrekken van natuurlijke vijanden van de rups hoort daarbij. Vorig jaar zijn bijvoorbeeld stukken gras omgetoverd tot hooiland, omdat dat natuurlijke vijanden zoals sluipvliegen, sluipwespen en gaasvliegen aantrekt. Ook komen er vogels op af die de eikenprocessierupsen eten. De gemeente gaat dit jaar op meer plekken zulk bloemrijk hooiland creëren. Op andere plekken zijn dan weer speciale bloembollen geplant, die de natuurlijke vijanden van de rups aantrekken. Dit jaar worden in de middenberm van de Biltse Rading en in Transwijk vogelbosjes aangeplant.

Ook nestkasten worden de afgelopen jaren gebruikt bij preventie, omdat koolmezen en pimpelmezen de eikenprocessierupsen opeten. In 2019 zijn er 120 van deze kasten opgehangen als proef en in 2020 zijn er 245 extra kasten geplaatst. Volgens de gemeente is een grote meerderheid van de kasten bezet en de proef is dan ook een succes. De nestkasten blijven hangen, maar worden niet vervangen als ze kapot zijn. De gemeente denkt overigens niet dat dat ervoor zorgt dat er minder mezen in de kasten terechtkunnen.

Bestrijdingsmiddelen

Bestrijdingsmiddelen worden door de gemeente Utrecht steeds minder gebruikt. Sinds begin 2021 is de gemeente gestopt met het gebruik van Xen Tari, een bacteriepreparaat dat de rupsen doodt. Vanaf 2022 worden alleen nog nematoden ingezet, een soort aaltjes die de rupsen doden, maar ook dat gebeurt op steeds minder plekken. In 2020 werden nematoden op twaalf locaties gebruikt, in 2021 op acht locaties en vorig jaar nog op vijf locaties. De gemeente stopt vanaf dit jaar met het gebruik van nematoden.

Reactieve aanpak

De gemeente kiest voor een reactieve aanpak van de eikenprocessierupsen als er meldingen zijn gedaan door bewoners of organisaties. Er wordt dan voor gekozen om nesten weg te zuigen, wat een effectieve maar ook arbeidsintensieve methode is. Daar komt bij dat de nesten op een bepaalde locatie soms meerdere keren moeten worden weggezogen. Grondnesten van de rups zijn bijvoorbeeld vaak moeilijk te vinden en grondnesten die niet ontdekt zijn, kunnen weer voor nieuwe plagen zorgen. Bomen waarin de rupsen zijn aangetroffen krijgen een lint, zoals in de zomer vaak te zien is bij eikenbomen. Dat helpt voorbijgangers waarschuwen dat de eikenprocessierups aanwezig is en aannemers kunnen snel zien waar ze de nesten moeten bestrijden.

Voor de bestrijding van de eikenprocessierups was vorig jaar 200.000 euro uitgetrokken, maar omdat de plaagdruk lager was dan gedacht, is daar maar 22.000 euro van uitgegeven voor de bestrijding. Daarnaast heeft de gemeente 20.000 euro uitgegeven voor het aanschaffen en planten van bloembollen, om de biodiversiteit te versterken. De gemeente weet niet of de verlaagde plaagdruk dit jaar doorzet. Als niet al het geld nodig is voor de bestrijding, dan wordt het gebruikt voor andere maatregelen, zoals versterken van de biodiversiteit op plaatsen waar veel rupsen leven.