Het is 1972 als een groep studenten een plan naar de gemeente stuurt. Het rapport Betaalbaar Lunetten Haalbaar van de Werkgroep Lunetten is een tegenhanger van de gemeentelijke plannen voor de nieuwbouwwijk. Tot ieders verbazing worden veel van de voorstellen van de werkgroep, die uit studenten bestaat, uiteindelijk overgenomen.

“Het is een collector’s item geworden.” Ecoloog en cultuurhistoricus Bert Maes laat het rapport uit 1972 zien. “We waren er apetrots op. En eigenlijk nog steeds.” Hij wijst op de voorpagina van het document. “Kijk, deze bomen bestaan dus nog steeds.” Samen met andere studenten maakte Maes zich eind jaren zestig en begin jaren zeventig hard voor een ander soort nieuwbouwwijk dan gebruikelijk in die tijd. De werkgroep wilde een betaalbaar alternatief met oog voor karakteristieke en waardevolle elementen, zoals boomgaarden, slootjes, forten en een oude rivierarm.

De eerste concrete plannen voor Lunetten zijn uit 1962. De wijk moest de laatste grote uitbreiding van de stad worden. Geen hoogbouw zoals in Overvecht, maar een kwaliteitswijk. Die plannen werden uiteindelijk grondig gewijzigd door toekomstige bewoners en actiegroepen. Bestaande elementen, zoals de forten, het Inundatiekanaal, het Houtensepad en de Oude Wulvenbroekwetering werden gehandhaafd en zijn nu bepalend voor de structuur van Lunetten.

Actiegroepen

Bert Maes vertelt over die periode. “Er waren in die jaren overal kritische groepen. Vooral in universiteitssteden zag je veel studenten die zich op het gebied van bijvoorbeeld planologie flink lieten horen.” In de binnenstad was er de actiegroep ‘Herstel Leefbaarheid Oude Stadswijken’ waar Maes bij betrokken raakte. “Wij ontdekten ontzettend veel sloopplannen in de stad. Er werd echt in verkeer gedacht in die periode en we bekeken hoe het stadsbestuur met de ‘viltstift’ door de binnenstad was gegaan. We dachten: ‘hoe is dit mogelijk?’ De stift ging dwars door allerlei fantastische en interessante monumenten.” De actiegroep verzette zich en vond gehoor bij de gemeente. “Onze kritiek was best simpel, en het was een periode waarin onze ideeën aansloegen bij ambtenaren en politieke partijen.”

Maes vertelt trots dat veel monumenten in de binnenstad er nog steeds zijn. Hij wijst om zich heen in zijn huis aan Achter Clarenburg. “Dit prachtige middeleeuwse pand stond ook op de slooplijst. Alle vakmensen op het gebied van middeleeuwse bouwkunst zijn hier met verbazing komen kijken.”

Er vormde zich ook een groepje dat de nieuwbouwplannen van de gemeente Utrecht wilde bekijken: wat is er over van het oude landschap en kun je dat misschien integreren in nieuwbouw? De oorspronkelijke plannen voor Lunetten waren rigoureus. Het gebied zou met meters zand worden opgespoten en er moesten een aantal belangrijke verkeersaders komen. “Ouderwets”, merkt Maes op. “Op het gebied van verkeer, maar ook de bouwtechnieken.”

‘We vonden de politiek toen maar niks, maar achteraf bekeken was er eigenlijk veel communicatie mogelijk’

Een aantal studerende architecten bekeek kritisch wat er mogelijk was met laagbouw, zocht naar een slimme manier om te bouwen. Maes stapte op zijn beurt op de fiets; samen met zijn vrouw Emma fietste hij het landschap in. “Daar vielen we van de ene verbazing in de andere. Prachtige bomen, hele oude waterlopen, een oud kanaal en diverse fortificaties. Zoveel elementen die in dat gebied hoorden, die echt behouden moesten worden.”

Hing in de lucht

“Voor ons biologen was het ook interessant om samen met de architecten te bekijken hoe je met het oog op groen kon nadenken over verkeer, hoogbouw en betonconstructies”, vervolgt Maes. “Moet je zo’n gebied nou compleet opspuiten of kun je dat ook lokaal doen?” De studenten vonden elkaar in de plannen. “Die integratie van verschillende vakgebieden was een geheel nieuwe werkwijze. De kritiek op sloop was in heel Noordwest-Europa te zien. Het hing in de lucht. Daar is Betaalbaar Lunetten Haalbaar uit voortgekomen.”

Er werden wat foto’s gemaakt en een kaart van het gebied ingetekend, mét de groene elementen. Veel van de historie in het gebied kon worden gehandhaafd zonder dat er veel ruimte voor huizen verloren ging. “Niet alles is meegenomen hoor”, zegt Maes nuchter. “Wel veel.” De architecten rekenden bovendien de plannen direct door met verschillende bedrijven. De werkgroep ontdekte de vanzelfsprekendheid waarmee de plannen waren ontworpen. “We zagen ook frauduleuze berekeningen van bedrijven. Voor het opspuiten van het gebied of voorzieningen werd een bedrag gerekend van soms wel vier keer de werkelijke prijs.” Maes lacht en zegt: “Ik herinner me een woedende wethouder nadat we over die bedragen waren begonnen. Hij was het er niet mee eens – maar uiteindelijk zijn we nooit echt tegengesproken.”

Sterker nog, veel van de ideeën van de werkgroep vonden gehoor bij het stadsbestuur. Er lag dan ook gewoon een slecht plan, zegt Maes. “Ten opzichte van Overvecht zou het misschien een verbetering zijn geweest, maar zonder eigen identiteit of oog voor de geschiedenis. Een beetje historie geeft plezier in het wonen. Een waterloop die er in de Romeinse tijd al liep, is voor veel mensen heel mooi.” Inmiddels viert Lunetten zijn veertigste verjaardag – er zijn niet alleen activiteiten georganiseerd maar ook is er een Canon van Lunetten gemaakt, waarop de geschiedenis van de wijk is te bekijken.

“Ik denk niet dat het tegenwoordig nog op dezelfde manier zou kunnen”, zegt Maes. “Er hing een sfeer dat dingen anders moesten. Er was een luisterend oor, je kon ook veel makkelijker even met een wethouder praten, of met raadsleden. Er waren bijvoorbeeld ook nog geen wijkcomités.” Hij denkt even na. “We vonden de politiek toen maar niks, maar achteraf was er eigenlijk veel communicatie mogelijk. Het geeft nu een goed gevoel om door Lunetten te lopen. Het groen en de waterlopen zijn een stukje identiteit geworden van het huidige Lunetten. Daar zijn mensen nog steeds tevreden mee.”