Bioloog Lonneke IJsseldijk heeft de afgelopen weken de orka onderzocht die half oktober op het strand van Cadzand aanspoelde en overleed. Het dier van ruim vijf meter lang en ongeveer 2.000 kilo zwaar werd voor onderzoek overgebracht naar Utrecht. Het strandingsonderzoeksteam van de faculteit Diergeneeskunde wil de doodsoorzaak achterhalen, maar ook bijvoorbeeld het dieet en de herkomst van de orka worden onderzocht. Dat gebeurt samen met andere onderzoeksinstituten in binnen- en buitenland. Uit de eerste resultaten blijkt dat de orka onder meer een ernstige tandvleesontsteking had, ontstekingen in meerdere organen en al een tijdje niet had gegeten. We vroegen Lonneke of het bijzonder was om een orka te onderzoeken en wat haar mooiste herinnering is aan Utrecht.

Hoe bijzonder is het om een orka te mogen onderzoeken?

“Heel bijzonder, want de laatste orka in Nederland strandde in 2012. Die werd opgevangen en is niet overleden. De keer daarvoor was in de jaren 60. Dus het was een unieke stranding voor ons. Toen ik de melding kreeg, dacht ik dat het niet waar was. Het was een indrukwekkende dag en voelde onwerkelijk. Als wetenschapper is dit heel interessant: een levend gestrand dier dat uiteindelijk overlijdt. Hoe komt dat dan? Je hoopt dat je antwoorden kunt vinden op alle vragen.”

Is er inmiddels meer duidelijk dan de eerste onderzoeksresultaten?

“Het ergste is als je niet kunt achterhalen waarom een dier is gestrand. Als je dat niet kan verklaren, is dat heel onbevredigend. In dit geval is het duidelijk dat het echt om een erg ziek dier ging. Er was niks wat we hadden kunnen doen. Dat het dier is overleden, is het beste geweest en het voelt fijn om dat te kunnen bevestigen. Ze lag daar met een reden.”

Om erachter te komen of alle ontstekingen dezelfde oorzaak hadden, hebben jullie orgaanstukjes op kweek gezet. Wat voor tests voeren jullie nog meer uit? 

“Het onderzoek begint met een beoordeling met het blote oog: wat zien we zien bijvoorbeeld aan de buitenkant van een dier. Tijdens de sectie kijken we naar alle organen. Daarna is microscopisch onderzoek een belangrijke stap. Met een microscoop kijken pathologen op celniveau. Vervolgens gaan stukjes orgaan op kweek en kunnen microbiologen kijken of en welke bacteriën er groeien. Ook doen we verschillende virustests. Daar zijn nog geen resultaten van. Zo zagen we onder de microscoop bijvoorbeeld dat de orka een hersenvliesontsteking had. Hoe kan dat? Wat kan een ziekteverwekker zijn? Zo gaat het balletje rollen en proberen we ook dingen uit te sluiten. Het is een puzzel.”

Hoelang onderzoeken jullie de orka nog?

“Ik hoop dat we over drie weken een completer beeld hebben, maar het hangt af van wat er nog wordt gevonden en of dat meer vragen oproept. We hebben nu een groot deel van de puzzel liggen en weten niet hoever dit nog doorgaat. Zo gaat het met ieder dier. We krijgen ook verzoeken van andere Europese universiteiten, zoals uit Portugal. Zij willen ook graag materiaal om te onderzoeken. Het is een uniek dier om in Europa aan te werken.”

Wat gebeurt er met de overblijfselen van de orka na het onderzoek? 

“Het ziet er nu niet meer uit als een orka. Tijdens sectie gaat het dier uit elkaar. Als extern alles is vastgelegd, gaat het dier open. We slaan verschillende weefsels en stukjes organen op in onze weefselbank. Die zijn dan zo groot als een dobbelsteen. In een vriezer van -80 graden bewaren we weefsel van alle walvisachtigen die we onderzoeken. De overgebleven organen, spieren en spek worden verbrand. Alle botten worden schoongemaakt en uiteindelijk gaat het hele skelet naar Naturalis in Leiden.”

Wat vind je zo leuk aan dit werk?

“Ik begon hier als vrijwilliger toen ik 16 was, in 2008. Vroeger wilde ik graag met zeezoogdieren werken, maar in Nederland is daar niet zo heel veel werk in. Uiteindelijk kwam ik bij strandingsonderzoek uit. Ik vind het fijn dat je de tijd hebt om de puzzel op te lossen, iets helemaal door te pluizen en alle metingen te nemen die je wil. Ook al kom je er soms niet achter waarom een dier is aangespoeld. Je kunt in ieder geval heel veel leren van een dier. Wat zie je en hoe kun je met die informatie de populatie die nog wel leeft helpen?”

Wat zou je nog graag willen onderzoeken?

“Hoewel de orka heel uniek was, zijn strandingsonderzoeken normaal gesproken groter dan dit ene dier. Vanaf 2008 doen we in Utrecht onderzoek naar aangespoelde walvisachtigen, vooral bruinvissen waarvan er veel in de Noordzee leven. We willen nooit een dier dood, maar waar dieren leven is het helemaal niet gek dat je dode dieren vindt. De orka was wel de soort waarvan ik zei: ‘Die lijkt me heel bijzonder’. Ik had niet verwacht dat we die ook daadwerkelijk zouden krijgen, omdat orka’s niet in de zuidelijke Noordzee leven.”

Wat is jouw mooiste herinnering aan Utrecht?

“Een jaar geleden ben ik gepromoveerd in het Academiegebouw op het Domplein. Ik werk nu tien jaar op de faculteit. De weg ernaartoe was lang, maar in dat gebouw je proefschrift verdedigen was een mooie ervaring. Het gebouw doet eer aan academische promotie. De historie zit er. Het voelde goed daar op het Domplein.”

Wat is je droomhuis in Utrecht?

“Een van de hoge panden met een tuin in Wittevrouwen, maar vooral de Veeartsenijstraat. Dat is de plek waar vroeger de Faculteit Diergeneeskunde zat. Daar staan heel schattige huisjes.”

En waar drink je het lekkerste biertje in Utrecht?

“Dat is natuurlijk bij Café Olivier. Ik was geen bierdrinker, tot ik daar wel eens kwam. Er is zoveel keuze.”

Wat is je lievelingsplek in Utrecht?

“Hardlopend rond de singel. Het fijnste is om een rondje om de stad te kunnen lopen, en dan ook nog eens op een heel leuk pad.”

Hoe ziet jouw favoriete weekend eruit in Utrecht?

“Eerst naar de markt op Vredenburg, daarna lekker door de stad struinen en ergens een hapje eten. Utrecht is een heel relaxte stad.”

Utrecht is… 

“…de stad waar mijn onderzoekshart ligt.”