Affiches uit het verleden vertellen meerdere verhalen. In de eerste plaats over het bedrijf, product of evenement waar reclame voor werd gemaakt. Maar ook over de ontwerper, of het nu een bekende kunstenaar was of een anonieme graficus. Daarnaast laten affiches zien welke stijlen in de mode waren. Deze keer: een affiche van vermoedelijk Ad van der Steur voor een consultatiebureau.

In 1897 werd aan de Nieuwegracht 64 het Zander-Instituut geopend, een voorloper van fysiotherapie. Deze instituten – ze waren in meer steden – heetten naar de Zweedse orthopedist Dr. Gustav Zander, die allerlei oefenapparaten ontwikkelde. Vandaar dat de Utrechtse aankondiging sprak van het ‘Medico-Mechanisch Zander-Instituut, Geneeskundige inrichting voor Zweedse Gymnastiek en Massage. Voor behandeling komen in aanmerking Ziekten, Differmiteiten, Afwijkingen in houding en gang.’ Het paste in een bredere trend van ‘heilgymnastiek’ in die jaren.

Het wat elitaire ‘zanderen’ bleef enkele decennia populair. In 1925 behandelde men aan de Nieuwegracht 182 patiënten voor verkrommingen, platvoeten, bewegingsstoornissen en zenuwaandoeningen met Zander-apperatuur, hete lucht en massages. Ondertussen was de Vereniging tot Kosteloze Heilgymnastische Behandeling van Kinderen van Onvermogenden te Utrecht opgericht, die er gehandicapte kinderen met arme ouders gratis liet behandelen. ‘Gipsbedden en leerkorsetten, waar menige stumper heel dankbaar voor was, werden verstrekt zoveel de kas dit toeliet’, aldus een krantenbericht.

In samenwerking met deze vereniging en het Rode Kruis begon S.W. Praag, de geneesheer-directeur van het Zander-Instituut, in 1925 een consultatiebureau ‘waar gebrekkigen, niet alleen kinderen, raad en hulp kunnen krijgen.’ Er was elke zaterdagmiddag een gratis inloopspreekuur voor gehandicapten. Het doel was: ‘lichamelijk gebrekkigen zoveel mogelijk te helpen om zich zelfstandig te maken’.

De aankondiging van het consultatiebureau in het Utrechtsch Nieuwsblad begon emotioneel. ‘Lezer, weet ge wat het zeggen wil mismaakt te zijn; wat het zeggen wil als zo-iemand altijd met een meewaardige blik wordt aangezien; door zijn schoolvriendjes als ‘bult’ wordt uitgescholden en later bij het dingen naar een betrekking afgescheept met de woorden: zoo iemand kunnen we niet gebruiken?’ Het consultatiebureau wilde deze mensen helpen. Om er bekendheid aan te geven, werd een affiche uitgebracht: ‘Door middel van een reclameplaat, die aan Ziekenhuizen en wijkgebouwen hier en in de omgeving zal worden toegezonden, zal getracht worden zooveel mogelijk bekendheid aan het bestaan van het bureau te geven.’

Architect als ontwerper?

Het affiche toont ten voeten uit een ongelukkig kijkende man met pet en krukken. Het is een linoleumdruk met krachtige lijnen in de kleuren geel en zwart, vervaardigd bij de grote Utrechtse drukkerij Van Boekhoven. De ontwerper is onbekend, maar onderaan staan de letters ‘AvdS’. Zeker is het niet, maar van de kunstenaars en ontwerpers uit die jaren lijkt alleen architect Ad van der Steur (1893-1953) in aanmerking te komen. Aangezien grafisch ontwerpen destijds nog geen zelfstandig beroep was, werden affiches wel vaker door architecten gemaakt, die immers goed konden tekenen. Van der Steur aquarelleerde en schetste ook. Hij was in 1918 in Delft afgestudeerd als bouwkundig ingenieur met een ontwerp voor een groot hotel. De maquette werd tentoongesteld op de Jaarbeurs in Utrecht en dat was aanleiding voor de Nederlandse Spoorwegen om Van der Steur in dienst te nemen.

Hij ging in Bilthoven wonen en ontwierp NS-stations voor het noorden des lands. Ondertussen was de architect actief in Utrecht als bestuurslid van de Vereniging tot Bevordering van Nijverheidskunst en lid van de Bouwraad van het Utrechts Kunstverbond.

In 1924 werd Ad van der Steur benoemd tot gemeente-architect van Rotterdam. Het is mogelijk dat hij in 1925 toch nog een Utrechts affiche maakte – op verzoek van Utrechtse kennissen of NS-drukker Van Boekhoven – want hij woonde nog enkele jaren in Bilthoven. Zeker is het echter niet. Overigens zou Van der Steur in Rotterdam het Museum Boijmans van Beuningen ontwerpen, en vlak voor z’n dood nog het eerste ontwerp maken voor de Utrechtse elektriciteitscentrale Lage Weide.

Het Zander-Instituut aan de Nieuwegracht werd in 1930 opgeheven, direct opgevolgd door een ‘Inrichting voor Heilgymnastiek en Massage’, wellicht met oud-personeelsleden. Het zou nog tot 1964 duren voor de term fysiotherapie voor het eerst opdook in Utrecht.