In de rubriek Utrecht Volgens spreken we een bekende of onbekende Utrechter. Vaak met een actuele aanleiding en altijd met een paar standaardvragen over het leven in Utrecht.

Verder leven als chatbot als je bent overleden, de stem van jouw dode vader of moeder reproduceren om met ze te praten of een overleden vriend die als deepfake bij een verjaardag is. Waarom zouden we dat willen? Verandert dit soort technologie de manier waarop mensen rouwen? En hoe leidt je dit in goede banen als commerciële bedrijven hiermee aan de haal gaan? Hanan de Sain beantwoordt dit soort vragen de komende jaren met haar promotieonderzoek* aan de Universiteit Utrecht. 

Wat wil je precies gaan onderzoeken? 

“Er is angst dat dit soort technologie ertoe kan leiden dat mensen de overledene niet meer kunnen loslaten, dat dit soort technologie de rouw misschien hindert. Daar is ook al wat onderzoek naar gedaan. Ik wil juist kijken naar waarom we dit zouden willen. Waarom willen we onze dierbare weer tot leven wekken met behulp van AI? Misschien voelt het straks wel als iets heel normaals. In de jaren 90 zeiden veel mensen dat ze geen mobiele telefoon wilden. Tien jaar later had iedereen er natuurlijk een.”

“Dankzij kunstmatige intelligentie kan iemand een overleden persoon levensecht zien en spreken. Er wordt in Nederland verwezen naar deze tech met de term ‘rouwbots’. Wat zegt dat over hoe we naar sterfelijkheid kijken? De meeste mensen die nu overlijden zijn over het algemeen wat ouder en nog niet zo actief online, maar als mensen van mijn leeftijd later doodgaan, is er zoveel data om iets mee te doen. Belangrijk is ook dat we veel meer gewend zijn om online met onze leeftijdsgenoten te communiceren. Ik denk dat het nu allemaal nog wat gek lijkt, maar als er straks een andere generatie overlijdt kijken we er misschien wel anders naar. Na eindeloos nalezen van een WhatsApp-chat stapt iemand misschien wel over naar een chat met een rouwbot.”

Wat hoop je dat jouw promotieonderzoek zal betekenen?

“Naast een bijdrage aan de academische wereld en toekomstig onderzoek hoop ik dat mijn onderzoek iets toevoegt aan de gesprekken over de ethiek rondom AI. Wat willen we nou met deze technologie en op welke manier? Ik zeg per definitie niet dat deze ontwikkeling iets slechts of gevaarlijks is, maar vraag me af wat een goede manier zou zijn om dit te gebruiken. Ik denk dat geen goed idee is om de commerciële techsector vrij spel te geven. De bedrijven in de zogenoemde hiernamaals-industrie zijn nu nog klein, maar bedrijven als Google en Amazon hebben al wel patenten aangevraagd op zulke technologie. Ik hoop een publiek debat in Nederland aan te wakkeren, zodat we hier met elkaar op tijd over nadenken. Ik wil beleidsmakers handvatten bieden.”

Tekst loopt door onder de foto

Hoe ga je in jouw onderzoek te werk? 

“De technologie komt uit de VS, maar ik focus mijn onderzoek op hoe we in Nederland met zulke technologie om zullen gaan. Het is een toekomstonderzoek. Hoe wordt er in ons land op geanticipeerd? Wat zijn de verwachtingen en ideeën hierover? Bij antropologie, mijn werkveld, dompelen onderzoekers zich langdurig onder in de wereld van de mensen over wie we iets willen leren. Dat betekent bijvoorbeeld heel veel diepte-interviews, evenementen bezoeken en meelopen in het dagelijks leven van mensen.”

Wie wil je tot nu toe allemaal spreken?

“Ik wil onder andere mensen spreken die in Nederland onsterfelijk zouden willen zijn. Zij omarmen die technologie al. Zo is er een documentaireserie van HUMAN, AI Love, waarin iemand zichzelf probeert te recreëren door middel van AI. Zo wil hij er later nog voor zijn dochter zijn. Ik wil ook kijken hoe de uitvaartsector dit aan wil pakken, bijvoorbeeld het gebruik van hologrammen tijdens een begrafenis. Dat is ook iets wat nu langzaam al gebeurt. Zo kan je bijvoorbeeld een toespraak houden op je eigen uitvaart. Verder gebruikt een rouwtherapeut in Nederland deze technologie al tijdens haar therapiesessies. Ik zou graag met haar meekijken. Tot slot ben ik natuurlijk benieuwd wat mensen als jij en ik hiervan vinden en ga ik een lab opzetten waarin ik deze technologie uittest.”

Waarom vind je de dood en rouw interessante onderwerpen?

“Ik heb altijd de dood en het verlies al interessante thema’s gevonden. Ik vind het onder andere bijzonder hoeveel emoties dit kan opwekken. Een andere interesse is hoe we omgaan met technologie. Het wordt veel te verslavend gemaakt. Wat moeten we daarmee? De invloed van de techsector op ons dagelijks leven en hoe we met elkaar communiceren is groot. Wat is de invloed van technologie op hoe mensen omgaan met dood en rouw? Dit onderzoek brengt alles samen.”

Heb je een mooie herinnering aan de stad?

“Ik ben geboren en getogen in Utrecht. De stad heeft voor mij ontzettend veel lagen. Ik ben hier opgegroeid en heb fijne herinneringen aan mijn kindertijd. Dat geldt ook voor mijn tienerjaren. Toen ging ik naar heel veel concerten in het oude Tivoli. Na een tijdje in Amsterdam kwam ik weer terug naar Utrecht en werkte ik zes jaar bij Le Guess Who?. Daar kijk ik met een warm gevoel op terug. Een van de mooiste herinneringen is dat ik mijn vriend in Utrecht heb ontmoet. Sindsdien heb ik alleen nog maar meer mooie herinneringen hier opgedaan.”

En waar beleef je de leukste avond in Utrecht?

“Ik vind het Werkspoorkwartier een hele leuke plek. De creativiteit in dat gebied vind ik tof.”

Waar ben je trots op als Utrechter? 

“Op dat er hier zoveel creatieve, inspirerende en ondernemende mensen zijn.” 

Wat was het beste optreden dat je ooit in Utrecht gezien hebt?

“Ik moest meteen denken aan het optreden van de Amerikaans/Canadese Beverly Glenn-Copeland (81) tijdens Le Guess Who? in 2018. Het was zo krachtig hoe die daar stond in de Herz in TivoliVredenburg. Ik moest flink huilen en dat gebeurt niet vaak bij een concert. Toen de lichten weer aangingen, bleek driekwart van de zaal in tranen. Ik vind het mooi dat Le Guess Who? elke keer weer zulke bijzondere artiesten van over de hele wereld weet te vinden en naar Nederland krijgt. Dat is met visums soms nog een heel gedoe. De bezoekers van het festival komen allemaal om nieuwe dingen te ontdekken en zich te laten verrassen. Dat lukt ieder jaar opnieuw.”

Waar kom je tot rust?

“In Amelisweerd. Ik werk nu op het Utrecht Science Park en wandel er dan ook regelmatig een rondje. Vroeger kwam ik al met mijn opa en oma in Amelisweerd. Sinds mijn tienerjaren wandel en zwem ik er veel. Ook had ik daar de eerste date met mijn vriend.”

Utrecht is…

“…mijn basis. Ik blijf er altijd mee verbonden.”

*Na haar master Antropologie gaat Hanan nu voor een PhD, ook wel bekend als een doctoraat. Het is de hoogste academische titel aan een universiteit. Antropologie draait om het bestuderen van de mens. Voor haar onderzoeksplan kreeg ze een promotiebeurs van de NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek). Het gaat om de Mozaïekbeurs. Op 1 september start ze haar onderzoek aan de UU.