In het noordelijk deel van Catharijne worden tussen 1100 en 1580 kapellen, kerken en kloosters gebouwd. Het klooster Nieuwlicht aan de Laan van Chartroise is daar één van. Van dit ooit beroemde klooster rest alleen nog het poortgebouw en een volksverhaal over de Munnikenboom.

Het Kartuizerklooster Nieuwlicht wordt in 1392 gesticht door Zweder van Abcoude. Het klooster staat aan de huidige Laan van Chartroise. In de 12e eeuw wordt dit gebied Everiksdorp genoemd, daarna heet het De Hogelanden. De aankoop van het landgoed Bloemendaal vormt het begin van het klooster. Het naastgelegen landgoed In den Eng wordt in 1417 van de stad Utrecht gepacht en aan het klooster toegevoegd.

Zweder van Abcoude is door twee bedevaarten die hij heeft ondernomen tot de stichting van het klooster geïnspireerd. Uit zijn persoonlijk vermogen schenkt hij de financiële middelen die nodig zijn om het landgoed Bloemendaal aan te kopen. Zweder van Abcoude heeft een flinke stempel gedrukt op het klooster: tot aan de opheffing van het klooster in het jaar 1580 worden hij en zijn familie in gebeden en in de diensten herdacht.

Nieuwlicht wordt tussen de jaren 1392 en 1407 in fases gebouwd. Het complex wordt omgeven door een gracht. Voor de Kartuizers is het een relatief luxe klooster. Dat blijkt uit de gebrandschilderde ramen, de geschilderde memorietafels, gebeeldhouwde stenen ter gedachtenis van weldoeners en de aanwezigheid van een monumentale graftombe. De kerk is ook versierd met schilderijen.

Tekst loopt door onder afbeelding

Broeders

Kartuizerkloosters vormen kleine gemeenschappen. In Nieuwlicht wonen ongeveer 20 broeders, de meesten van adellijke komaf.  Ze worden huishoudelijk ondersteund door zo’n 10 lekenbroeders. Daarnaast wonen er mannen voor diverse werkzaamheden. Er wordt niet of nauwelijks gesproken. Eenmaal per week maken de monniken een gezamenlijke wandeling in de omgeving, waarbij ze elkaar wel mogen spreken. Verder komen ze vrijwel nooit buiten de muren, met uitzondering van de kloosteroverste. Voor vrouwen is het betreden van het complex verboden.

De Kartuizers van Nieuwlicht hebben meerdere taken. De eerste taak is het verzorgen van kerkelijke activiteiten, zoals het houden van talloze memoriediensten en het voeren van de administratie van een groot aantal legaten. Niet in de laatste plaats komt daar het verzorgen van kerkdiensten voor de vele in Nieuwlicht begraven weldoeners nog bij.

Het kopiëren van manuscripten is een andere belangrijke taak voor de Kartuizers. Deze bouwen een voor die tijd omvangrijke bibliotheek op, die internationaal beroemd wordt. De derde taak is de ontginning en exploitatie van de omvangrijke kloostergoederen. Nieuwlicht ontwikkelt zich tot een welvarend en zelfs internationaal belangrijk klooster.

De Beeldenstormen gaan grotendeels aan Nieuwlicht voorbij, maar de reformatie in 1580 betekent het definitieve einde van Nieuwlicht als klooster. De laatste monniken verhuizen naar de Mariaplaats. De beroemde bibliotheek wordt eigendom van de stad. De gebouwen worden in het jaar 1581 afgebroken om de bouwmaterialen te verkopen. Alleen de poort en de (latere) boerderij blijven bij de sloop van het klooster gespaard. Bezoek aan de oude Munnikenboom blijft tot in de 19^e eeuw een geliefd uitje, met een bijzonder verhaal.

Tekst loopt door onder afbeelding

De Munnikenboom

“Waar komen de kinderen vandaan?” Dat is een vraag van kinderen die veel ouders lastig te beantwoorden vinden. In preutsere tijden vanaf de 15e tot 20e eeuw was die vraag voor velen nog lastiger te beantwoorden. Om het echte antwoord te vermijden kregen de kinderen een verhaaltje te horen: de zogenaamde bakerpraatjes. Eén van de bakerpraatjes is: kinderen komen uit een holle boom.

In de tuin van het voormalige Kartuizerklooster aan de huidige Laan van Chartroise stond eeuwenlang een grote en holle lindeboom. De Munnikenboom werd deze genoemd, de boom bij de monniken. Het verhaal was dat er kinderen aan de boom groeiden. Aanstaande ouders konden een keuze maken uit de kinderen die aan de boom hingen. De kinderen riepen:

“Pluk mijn, pluk mijn, ik zal alle dagen zoet zijn!” Wanneer deze linde werd geplant is niet bekend, misschien bij de bouw van het klooster. Het bezoek aan deze boom was een uitje, vooral op zondag. In de negentiende eeuw was er naast de boom een restaurant en een speeltuin. In het jaar 1851 sloeg de bliksem in de boom. Zelfs na de blikseminslag bleven mensen de overgebleven stronk bezoeken, totdat een boer de stronk weghaalde om het als brandhout te gebruiken.

Heidense traditie

Niet alleen in Utrecht groeiden de kinderen aan de boom, ook in andere steden en in andere landen was dat het geval. Kinderbomen waren meestal lindebomen. Lindebomen werden bijzondere geneeskrachtige gaven toegedicht. De Germanen zagen de linde als een heilige boom, tot in de middeleeuwen werd recht gesproken onder een lindeboom.

Het is niet bekend hoe de katholieke monniken van het Kartuizerklooster aankeken tegen het heidense verhaal van ‘hun’ Munnikenboom. Na de reformatie leefde de heidense traditie voort in een protestantse omgeving. Het bakerpraatje maakte het de ouders makkelijker om te verklaren waar de baby’s vandaan komen. Blijkbaar woog het voordeel van dit heidense leugentje op tegen de schaamte van het werkelijke verhaal.

Nu lachen we om dit bakerpraatje. Maar nog steeds gebruiken we de uitdrukking ‘levensboom’.