Twee verhuisdozen staan in de hoek van de kamer. Aan de muur hangt een grote wereldkaart. Er is uitzicht over het Utrecht Science Park. In de verte zijn de gebouwen van de faculteit Diergeneeskunde te zien. Eind jaren zeventig liep Anton Pijpers op deze faculteit rond, toen nog in de binnenstad. Hij werd later dierenarts en promoveerde aan de Universiteit Utrecht. Nu zwaait hij af als voorzitter van het College van Bestuur – de hoogste leidinggevende positie aan de universiteit.

Sinds 2017 droeg Pijpers in die rol de eindverantwoordelijkheid voor vrijwel alles wat er binnen de universiteit gebeurde. Het waren jaren waarin corona en pro-Palestijnse demonstraties de muren van de universiteit binnendrongen, maar vooral ook een periode vol ontmoetingen: met studenten, onderzoekers en andere collega’s en de maatschappij. We blikken terug.

Pijpers kent de Universiteit Utrecht door en door. Hij rondde in 1983 de studie Diergeneeskunde af, promoveerde in Utrecht, werkte als docent en werd in 1993 hoogleraar. Tot 2000 bleef hij aan de universiteit verbonden, daarna stapte hij over naar het bedrijfsleven. Toch bleef de universiteit trekken: in 2008 keerde hij terug als hoogleraar en een jaar later als decaan.

Vanaf 2014 maakte hij deel uit van het College van Bestuur, en sinds 2017 als voorzitter. Studenten zouden hem misschien de ‘eindbaas’ noemen, of “iemand van het bestuur daarboven”. Want hoewel Pijpers altijd streefde naar benaderbaarheid, is de universiteit een enorme organisatie: een kleine 40.000 studenten, 9.000 medewerkers en een jaaromzet van ruim 1,2 miljard euro. Een middelgrote gemeente in Nederland haalt dit soort cijfers niet.  

Sinds zijn aantreden in 2017 is de universiteit flink gegroeid. “We waren al jarenlang nummer één als het gaat om wetenschap, maar er was nog veel te winnen in samenwerking en organisatie. In 2017 hadden we een omzet van zo’n 850 miljoen euro, nu ruim 1,2 miljard. Dat laat zien hoe groot we zijn geworden en dat het complex is.”

Tekst loopt door onder de foto

Toch was groei nooit een doel op zich, benadrukt hij. “Niet wat betreft studenten in ieder geval. We zijn, net als andere universiteiten in Nederland, publiek gefinancierd. Dan moet je niet om studenten gaan concurreren met collega-instellingen. Je moet kijken wat de samenleving nodig heeft en dat met elkaar aanbieden. Bovendien: we  zijn een goede universiteit. Studenten weten ons echt wel te vinden. Wel hebben we bewust ingezet op groei van onderzoeksinkomsten, zodat we minder afhankelijk zijn van studentenaantallen.”

En de samenwerking? “Faculteiten werken veel meer samen dan vroeger. We pakken maatschappelijke vraagstukken interdisciplinair aan. Een probleem is zelden eendimensionaal. Neem vaccins: dat gaat niet alleen over technologie, maar ook over gedrag, communicatie en ethiek.”

Ontslagen

Toch is het niet alleen maar rozengeur en maneschijn. “Vandaag is een sombere dag voor het hoger onderwijs in Nederland, en voor onze universiteit,” zei Pijpers eerder dit jaar, toen duidelijk werd dat er opnieuw fors moet worden bezuinigd. Er komt minder geld van de overheid, terwijl de kosten blijven stijgen. Opleidingen verdwijnen, en gedwongen ontslagen zijn niet uitgesloten.

Toch blijft hij optimistisch: “Er ligt een goed uitgewerkt strategisch plan tot 2030. We werken aan relevante onderzoeksopdrachten, en we weten de verbinding te maken tussen maatschappelijke opgaven, onderzoek, heel veel organisaties en het bedrijfsleven. Bovendien werken de universiteiten in Nederland steeds nauwer samen, niet alleen op onderwijs- en onderzoeksgebied maar ook in onze lobby richting Den Haag en Brussel.”

Hoewel Pijpers vertrouwen heeft in de veerkracht van de universiteit, blijft hij kritisch op het beleid vanuit Den Haag. “Bezuinigen op onderwijs is bezuinigen op de jeugd. Dat geldt voor het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs, mbo en hbo, maar zeker ook voor universiteiten. Onderwijs is de toekomst – daar zou je niet op moeten korten.”

Tekst loopt door onder de foto

Dat onderwijs en onderzoek in het publieke debat steeds vaker onderwerp van discussie zijn, vindt hij niet erg. “We zijn onderdeel van de maatschappij en publiek gefinancierd, dus we hebben ook de verantwoordelijkheid om iets terug te geven. Wetenschap begint bij nieuwsgierigheid, maar ze moet ook betekenis hebben – voor de stad, het land of de wereld. Onze grootste impact ligt in het opleiden van jonge mensen. Niet alleen in een vak, maar in kritisch denken. Ze moeten leren wereldburgers te zijn, ook kritisch op zichzelf en hun omgeving. Dat is van belang voor de hele samenleving.”

De verbinding met de buitenwereld is voor de universiteit nooit ver weg. Dat geldt op wereldschaal, via internationalisering, maar ook lokaal. De band met de stad Utrecht is historisch, economisch en cultureel diep verankerd. Duizenden studenten wonen hier, dus er moet huisvesting zijn, voorzieningen, levendigheid. “We voelen een verantwoordelijkheid voor de stad. We hebben zelfs een convenant dat we blijven investeren in onze aanwezigheid in de binnenstad. Dat willen we ook en hoort bij wie we zijn als UU.”

Demonstraties

Dat de samenleving soms letterlijk binnenkomt, bleek tijdens de pro-Palestijnse bezettingen van universiteitsgebouwen. Pijpers had aan het begin van zijn voorzitterschap waarschijnlijk niet gedacht dat hij ooit, omringd door een arrestatie-eenheid, studenten zou moeten vorderen een gebouw te verlaten.

“Ingewikkeld,” noemt hij dat, na een korte stilte. “De universiteit is bij uitstek de plek om discussies te voeren, waar mensen zich vrij moeten voelen om zich te uiten. We hoeven het niet met elkaar eens te zijn, zolang er maar dialoog is, zolang we naar elkaar luisteren. En dat lukt ook bijna altijd.”

“Maar bij zulke diep emotionele kwesties als Palestina en Israël, waar gruwelijkheden plaatsvinden en zoveel verdriet is, raakte de dialoog op een gegeven moment weg. Ik heb die steeds geprobeerd op te zoeken, maar er werd alleen maar geëist dat de universiteit onmiddellijk bepaalde stappen zou zetten. Zo werkt het niet, zeker niet in zo’n grote organisatie met zoveel verschillende opvattingen. Ik sprak en spreek ook studenten en medewerkers met een Joodse achtergrond, die heel anders naar de situatie kijken. Ik sta voor alle 40.000 studenten en 9.000 medewerkers.”

Lachen

Hoe houd je dan al die belangen in balans – onderwijs, onderzoek, maatschappelijke druk, bedrijfsvoering? “Door te relativeren,” zegt hij. “Je moet kunnen reflecteren, kunnen lachen, en ook loslaten. Nog belangrijker is vertrouwen in de mensen om je heen. Ik houd van bruggen bouwen, van mensen samenbrengen. Dat is mijn kracht. Ik heb met ontzettend veel mensen mogen samenwerken: directe collega’s, decanen, directeuren, wetenschappers, medewerkers van facilitaire diensten, communicatie, beveiliging – en natuurlijk met studenten. Mijn taak was om iedereen te faciliteren, zodat zij konden doen waar ze goed in zijn. Stimuleren, ondersteunen, samenbrengen: dat is wat ik probeerde.”

Dat samenwerken zit volgens hem diep in het DNA van de universiteit. “Onderwijs en onderzoek zijn hier sterk met elkaar verweven. Vakgebieden weten elkaar steeds beter te vinden. Onderzoek wordt steeds vaker multidisciplinair opgepakt. We zijn een brede universiteit, en dat is onze kracht. Ik ben dan wel de afgelopen jaren het hoofd van de organisatie geweest, maar de universiteit is geen log schip. Het is een armada van honderden kleine bootjes die samen koers houden.”

Pijpers noemt zijn vertrek “een natuurlijk moment”. Hij voelt zich ontspannen, zegt hij, en kijkt met tevredenheid terug. “Het mooiste van deze baan? Dat je met zoveel slimme, bevlogen mensen, waaronder studenten, mag werken.” Even later lacht hij: “Ik heb als dierenarts ooit koeien en schapen verlost, en als bestuurder vooral mensen geholpen hun werk goed te doen. In beide gevallen moet je rustig blijven en vertrouwen hebben.”

Op 1 november 2025 neemt Anton Pijpers afscheid als voorzitter van de Universiteit Utrecht.  Hans Brug volgt per 1 januari 2026 Pijpers op. Brug is momenteel directeur-generaal van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en hoogleraar Health Behaviour aan de Universiteit van Amsterdam. Brug is benoemd voor vier jaar met de mogelijkheid van herbenoeming.