Een vreemdsoortige winkel in Utrecht was Autorama aan de Winthontlaan (Kanaleneiland), waar nu Holland Casino staat. Zoals de naam aangaf, was het bedrijf op automobilisten gericht. In 1964 begonnen als caravanhandel, werd het een ‘supermarket’ voor auto-onderdelen met een ‘witte’ benzinepomp. De cash-and-carry verkocht ook levensmiddelen, witgoed, textiel en meubels. Later was ‘Autodrama’ (zoals sommigen zeiden) een soort verzamelgebouw, waar de Utrechtse vestiging van Leen Bakker begon.

Jan van der Marel (1917-1978?) was een selfmade-ondernemer met een groot autobedrijf in Wassenaar. Hij importeerde wagens uit het buitenland en hield zich niet altijd aan de regels. Bij zijn Wassenaarse garage begon hij in 1963 Autorama, dat aanvankelijk alleen adverteerde met caravans. Hetzelfde gold voor de Utrechtse vestiging aan de Winthontlaan, die eind 1964 begon maar pas in het nieuwe jaar officieel opende. Van der Marel stelde als vestigingsdirecteur J. Beesems aan, een rijinstructeur uit Breda die enkele jaren als autoverkoper in Wassenaar had gewerkt. Beesems verhuisde naar Utrecht, althans hij plaatste een advertentie voor woningruil Utrecht-Breda.

Prijzenoorlog

In juli 1965 werd de Utrechtse vestiging ‘de eerste Nederlandse Autorama Supermarket’ die ‘volgens kien Amerikaans systeem’ georganiseerd was. ‘De formule is simpel. Autorama Supermarket koopt massaal, zeer massaal in. Geniet daardoor belangrijke kortingen, waarin zij u laat delen. Niet omdat ze zo verschrikkelijk onbaatzuchtig is, maar omdat ze hoopt hierdoor supersnel om te zetten om weer nieuwe partijen te kunnen inslaan.’

Anders dan de term supermarkt (tegenwoordig) doet vermoeden, ging het nog uitsluitend om auto-onderdelen zoals banden en accu’s. Er was ook een ‘witte’ pomp met ‘alle benzine 5 cent goedkoper per liter’. Toen de grote oliemaatschappijen als reactie hun benzineprijzen verlaagden, dook Autorama daar weer onder. Door deze prijzenoorlog had Autorama al snel 14 pompen en bediende zo 30% van de Utrechtse benzinemarkt.

Traditionele bedrijven schrokken van zulke Amerikaanse toestanden, volgens een krant: ‘Er heerst onrust in de branche van handelaren in auto-accessoires en banden. Sinds enige tijd verschijnen er regelmatig advertenties waaruit blijkt dat artikelen van wereldomvattende merken met 20 tot 30% korting worden aangeboden.’ Brancheorganisatie BOVAG beschuldigde Autorama Utrecht van prijsbederf, wilde kortingen, verkoop van witte benzine en ‘geen serviceverlening waar de klant bij gebaat is’. Importeurs gingen Autorama boycotten, maar die kocht gewoon zelf direct bij de fabriek. Het vervallen van de wet op de verticale prijsbinding maakte dit mogelijk.

Beesems en Van der Marel kregen de smaak te pakken. Ze kwamen met een ‘totale prijsdoorbraak’ van autoradio’s, in het kielzog waarvan transistorradio’s, scheerapparaten en stofzuigers volgden. In 1967 introduceerde het bedrijf goedkope Autorama-sigaretten. Ondertussen werd gewerkt aan een ‘food-o-rama waar de automobilist een hapje en een slokje zal kunnen krijgen’. Uiteindelijk zou het restaurant ‘restorama’ gaan heten.

‘Wij willen in onze Autorama’s alles gaan verkopen’, kondigde Van der Marel in 1968 aan en sprak van ‘Winkels van Sinkel’ langs de snelwegen. Hiervoor verhuurde Autorama ruimte in de vestigingen aan zelfstandig ondernemers. Toen die levensmiddelen en cosmetica onder de vastgestelde prijs gingen verkopen, spande Unilever een kort geding aan. De rechter sprak Autorama vrij omdat die formeel niet de verkoper was. Het jaar daarop ontketende Autorama een suikeroorlog, zoals die eerder met benzineprijzen was ontstaan.

Tekst loopt door onder de foto

Verdwijning en brand

Er waren inmiddels elf vestigingen met veel parkeerruimte aan uitvalswegen, zoals in Leiden, Beverwijk, Arnhem, Winschoten en Breda. Van der Marel kwam in contact met Leen Bakker, die marktkramen en winkeltjes had in woontextiel en kleinmeubelen. ‘Ik zei toen tegen hem: als je nou die hele handel in mijn Autorama in Breda neergooit, dan kan je daar meteen verkopen. In de eerste week had hij meer verkocht dan ooit tevoren!’ Ook in Utrecht trok Leen Bakker vervolgens in bij Autorama.

Medio jaren zeventig ging Van der Marel het rustiger aan doen om van zijn geld te genieten, op zijn jacht in Cannes en in zijn villa op de Bahama’s. In mei 1978 had men echter al drie maanden niets meer van hem vernomen. Interpol en privédetectives begonnen een vergeefse zoektocht. De buurman annex huisbewaarder op de Bahama’s bleek een miljoen van Van der Marel te hebben gestolen, maar een link met zijn verdwijning kon niet worden bewezen. Volgens bronnen was de omstreden miljonair ‘aan de haaien gevoerd’.

Autorama Utrecht raakte in de jaren daarna in een wat verkommerde toestand. Was het oorspronkelijke gebouw aan de Winthontlaan een glazen showroom, in de jaren tachtig hadden de hallen een gesloten uitstraling met golfplaten. Het ‘Autorama Center’ (op de gevel stond ‘warenhuis’) bood toen behalve aan Leen Bakker onderdak aan Landgraaf Gezinsmode, electronicazaak Allwave, juwelier John Baartwijk en een dierenspeciaalzaak. Buiten waren naast de benzinepomp een bloemenkiosk en een viskraam.

Tekst loopt door onder de foto

In januari 1993 vatte het complex door onbekende oorzaak vlam. Er waren nog personeelsleden binnen, van wie iemand naar het ziekenhuis moest. Het Autorama Center werd door de uitslaande brand verwoest. Aan herbouw is men maar niet begonnen. Tot aan de bouw van het Holland Casino waren BCC en Toys XL op deze plek gevestigd. Vishandel Gebroeders van Zuilen was nog een laatste overblijfsel uit de Autorama-periode.

Ken jij de verhalen achter de Utrechtse horeca uit de 20e eeuw? Arjan den Boer en Ton van den Berg maken samen een boek over de verdwenen horeca uit deze periode en hebben daarbij jouw hulp nodig! Lees hier meer en bestel alvast een boek.