Verdwenen winkels: Schoenenmagazijn Presburg aan de Oudegracht Verdwenen winkels: Schoenenmagazijn Presburg aan de Oudegracht

Verdwenen winkels: Schoenenmagazijn Presburg aan de Oudegracht

Verdwenen winkels: Schoenenmagazijn Presburg aan de Oudegracht
Oudegracht 139, nu Sidestep
De Oudegracht tussen de Zakkendragers- en Hekelsteeg wordt wel eens de schoenenboulevard genoemd. Schoenwinkels als Van Haren, Sacha en Dolcis zaten hier vele jaren. Tegenwoordig zijn Manfield en Nelson er nog gevestigd, ook ketens met aan lange historie. Al voor de Tweede Wereldoorlog waren er twee schoenenzaken te vinden aan weerszijden van de HEMA. Op de hoek met de Bakkerstraat zat MESCO (Maas en Spapens Co.) en direct links van het warenhuis het schoenenmagazijn Presburg.

De Oudegracht tussen de Zakkendragers- en Hekelsteeg wordt wel eens de schoenenboulevard genoemd. Schoenwinkels als Van Haren, Sacha en Dolcis zaten hier vele jaren. Tegenwoordig zijn Manfield en Nelson er nog gevestigd, ook ketens met aan lange historie. Al voor de Tweede Wereldoorlog waren er twee schoenenzaken te vinden aan weerszijden van de HEMA. Op de hoek met de Bakkerstraat zat MESCO (Maas en Spapens Co.) en direct links van het warenhuis het schoenenmagazijn Presburg.

‘Iedereen is blij omdat Presburg komt’, stond er in februari 1926 in het Utrechtsch Nieuwsblad. ‘Iedereen in Amsterdam, Haarlem en Hilversum kent Presburg. Iedereen in Utrecht zal Presburg leeren kennen.’ In een grote advertentie stelde het bedrijf zich aan de Utrechters voor. ‘Wij zijn schoenfabrikanten en exploiteeren in Amsterdam, Haarlem en Hilversum 10 schoenzaken, waarin een overgroot deel der Amsterdammers, Haarlemmers en Hilversummers koopt, zoodat wij daar een geweldigen omzet hebben. Waarom koopen zij allen bij Presburg? Omdat zij weten l00% waarde te krijgen voor hun geld, steeds een enorme collectie te vinden, vakkundig bediend te worden, aparte modellen te koopen. Ook weten zij dat alle artikelen in onze eigen fabriek te Waalwijk vervaardigd worden en wij daarom volkomen garant blijven voor het door ons verkochte schoenwerk’. Om te vervolgen: ‘Dit alles weten zij. U moet dit nog ondervinden.’

Tekst loopt door onder de foto

Presburg en HEMA rond 1930 (Het Utrechts Archief)

Schoenenpaleis

De advertentie kondigde de opening aan van het elfde filiaal van Presburg aan de Oudegracht 139. Dit 19e-eeuwse winkelpand werd eerst ‘geheel verbouwd en uiterst modern ingericht’. De winkelpui werd deels bekleed met lood en boven de inloop-etalages kwam de naam Presburg in grote art deco-letters, gebed in sierlijk glas-in-lood dat vanachter werd verlicht. De bovenkant van de lichtbak fungeerde als plantenbak. Boven het steegje tussen de HEMA en Presburg bracht men een decoratief paneel aan met de tekst ‘Wij bieden steeds het nieuwste’. Het winkelontwerp was van Gerardus Loogman (1892-1976), sinds enkele jaren de huisarchitect van de keten. In 1927 ontwierp hij ook het spectaculaire ‘schoenenpaleis‘ van Presburg aan de Kalverstraat, met een kleurrijke art deco-glaspartij als voorgevel. De glas-in-loodstrook aan de Oudegracht was daarvoor alvast een vingeroefening.

De winkelinterieurs ontwierp Loogman ook met zorg. ‘De stofvrije etalages zijn in den winkel met schitterende glas-in-loodramen afgesloten en de binnen-decoratie is zeer fraai. Ook de verlichting is geheel naar de eischen des tijds en uit alles blijkt, dat hier als ontwerper iemand aan het werk geweest is, die den smaak van het tegenwoordige publiek voor mooie kleuren en fijne lijnen volkomen kent.’ Dat schreef een krant over het nieuwe filiaal in Enschede in 1928, maar in Utrecht zal het niet veel anders zijn geweest.

Oudegracht 139 e.o. rond 1950 (F.F. van der Werf, HUA)

Winkelimperium

Het schoenenimperium Presburg was in 1909 opgericht door de Joodse ondernemer Salomon Presburg (1864-1942). Zijn familie was eind 18e eeuw vanuit Bratislava (Duitse naam: Preßburg) naar Nederland gekomen. Salomon begon in 1909 zijn eerste winkel in de Oude Doelenstraat in Amsterdam. Zijn zoons ‎Louis. Abraham en Joseph traden toe tot de zaak en openden filialen in Amsterdam en daarbuiten. In advertenties gaf de firma Presburg al snel aan over een ‘eigen fabriek’ in Waalwijk te beschikken. Daarvoor gingen ze in 1917 een nauwe samenwerking aan met de Waalwijkse schoenenfabrikant Adrianus Cornelis Pulles (1862-1946). De winkelketen groeide snel, want toen Presburg in 1935 het 25-jarig bestaan vierde, waren er al 21 filialen, waarvan 9 in Amsterdam.

Hoe het Joodse bedrijf en de familie Presburg de Tweede Wereldoorlog doorkwamen, is onbekend. In ieder geval bleef het schoenenimperium overeind. Wel veranderde het bedrijf van gezicht. Vanaf het begin had Presburg betaalbare, in massa geproduceerde schoenen aangeboden, maar voor de oorlog werden die verkocht met een zweem van luxe, wat bleek uit de fraai gedecoreerde winkels. Dat veranderde: rond 1955 liet men de sierlijke art deco-pui aan de Oudegracht vervangen door een rechte etalage en zakelijke lichtletters Presburg. Ook interieurfoto’s — weliswaar van het filiaal Kalverstraat — maken duidelijk dat de winkels er rond 1960 vrij sober uitzagen. In het UN adverteerde Presburg in die jaren met ‘schattige schoentjes voor kinderprijsjes’, ‘pantoffels voor het hele gezin!’ en ‘modern / elegant / rubberzool / oersterk’.

Tekst loopt door onder de foto

Oudegracht 141 en 139 in 1975 (Het Utrechts Archief)

In 1973 nam Presburg schoenhandel Matto over met als doel ‘een vergroting van onze afzet in de zogenaamde middenklasse schoenen’. Presburg had toen 27 filialen, Matto 17. Wegens ‘de ontwikkeling van huren en loonkosten’ volgde een jaar later al een fusie van de schoenenketens Presburg, Matto, Bervoets-Vriezelaar en Van Woensel. De nieuwe schoenenreus Presburg-Van Woensel telde 83 winkels door het hele land en begon in 1979 ook het goedkope Bristol Shoes. Al hadden ze hetzelfde assortiment, de meeste filialen behielden nog jarenlang hun oude namen, zoals Presburg aan de Oudegracht. In 1990 werd deze schoenwinkel echter gesloten en begon daar kledingzaak Steps. Rond 2010 gaf Didi het pand een nieuwe natuurstenen pui en sinds kort zit er weer een schoenenzaak (althans sneakers) op Oudegracht 139: Sidestep.

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

3 Reacties

Reageren
  1. Geenstijl@Utrecht

    Mooi stuk Arjan, mijn complimenten.

  2. Bayerwald

    Ga zo door, Arjan, heerlijk zoals jij het oude Utrecht laat herleven. Dit zijn herinneringen die blij maken. Dank.

  3. RABE

    Jammer dat het allemaal verdwijnt. Als kind liep ik hier met mijn moeder alle schoenwinkels af voor een paar goede betaalbare schoenen. Dan heb ik het ove eind 50er jaren. Dit vergeet je nooit meer.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).