De burgemeester van Utrecht, Sharon Dijksma, mocht een 17-jarige jongen uit Zeist in 2021 geen online gebiedsverbod opleggen. De rechter meent dat het gebiedsverbod geen goede juridische basis had en dat het een te grote beperking was van de vrijheid van meningsuiting. Het is een harde uitspraak, die heeft geleid tot een oproep van 41 burgemeester om nieuwe regelgeving waarmee online uitingen makkelijker aangepakt kunnen worden. Wat is er precies aan de hand? Vier vragen over het online gebiedsverbod.

Waarom legde de burgemeester een jongeman een online gebiedsverbod op?

Het was een unicum, nooit eerder legde een burgemeester een online gebiedsverbod op. Een 17-jarige jongen uit Zeist moest zich voorlopig online koest houden. De jongen had in november 2021 in de groepschat ‘Verzetsstrijders Utrecht’ op Telegram een flyer – die hij overigens niet zelf had gemaakt – gedeeld: “Utrecht in opstand, nee 2G & nee vuurwerkverbod! 26-11-21, 19.30, Kanaalstraat, Be there!!! Neem je matties & vuurwerk mee.” Dit gebeurde in een periode dat er meer onrust was in de Nederlandse samenleving vanwege de coronarestricties.

Het delen van de flyer kon volgens Sharon Dijksma niet door de beugel omdat het om opruiing zou gaan. De jongeman werd in Zeist gearresteerd, maar dat was volgens Dijksma niet voldoende. Ze besloot de jongen een online gebiedsverbod op te leggen. Hij mocht online geen uitingen doen die zouden kunnen leiden tot wanordelijkheden in de stad, zoals oproepen om de openbare orde te verstoren. Als hij dit toch deed, moest hij een dwangsom van 2.500 euro betalen.

Was er kritiek op het online gebiedsverbod?

Dat was er al vanaf het begin. In Utrecht kwam die kritiek vooral vanuit D66 en DENK. De partijen hadden meteen al twijfels over het verbod en vroegen in december 2021 om opheldering bij de burgemeester. Dijksma verdedigde het online gebiedsverbod en schreef onder meer: “Het verspreiden van opruiende berichten is in strijd met de wet, waarmee het opleggen van deze bestuurlijke maatregel te rechtvaardigen is.” In de Tweede Kamer vroeg D66 aan de minister om nadere uitleg over het gebiedsverbod, maar die beantwoording bleef vrij algemeen en verwees vooral weer terug naar de verantwoordelijkheid van de burgemeester van Utrecht en de gemeenteraad. Uiteindelijk dienden D66 en DENK een motie in om het online gebiedsverbod in te trekken, maar de motie kreeg verder alleen steun van de SP en haalde daarmee dus geen meerderheid de Utrechtse raad.

Dan was er nog de jongeman zelf, hij was het ook zeer oneens met de maatregel. Hij wordt bijgestaan door advocaat Jan van der Grinten. Van der Grinten geeft aan dat de 17-jarige jongen na bijna anderhalf jaar thuis te hebben gezeten door de coronarestricties de pamflet deelde in een Telegram-groep. Hij zou nooit op rellen uit zijn geweest. De tiener zou erg overvallen zijn geweest door zijn arrestatie, het online gebiedsverbod en alle media-aandacht eromheen. Hij wilde daarom het online gebiedsverbod van tafel krijgen en besloot in beroep te gaan.

Hoe verliep de rechtszaak?

Een klinkende overwinning voor de jongeman en zijn advocaat, zo zou je het kunnen noemen. Het was een harde uitspraak. Er bleek helemaal geen juridische basis te zijn voor het online gebiedsverbod. De burgemeester maakte gebruik van de Algemene Plaatselijke Verordening (APV), een document met gemeentelijke regelgeving. Volgens de rechtbank kan dat helemaal niet. Een gebiedsverbod zoals omschreven staat in de APV heeft geen betrekking op het online doen van een oproep tot verstoring van de openbare orde in Utrecht. “Het verbod houdt in dat het verboden is om bepaald gedrag op een openbare plaats te tonen. Met het plaatsen van een online bericht wordt niet op een openbare plaats bepaald gedrag getoond. Met een openbare plaats wordt bovendien een fysieke plaats bedoeld. Een voor iedereen toegankelijke groepschat is weliswaar openbaar, maar daarmee is het geen openbare plaats die binnen de bevoegdheden van de burgemeester valt”, aldus de rechtbank.

Dat was ook niet het enige, het verbieden van online uitingen zou een beperking van de vrijheid van meningsuiting inhouden die ontoelaatbaar is. Uitlatingen die aanleiding geven tot wanordelijkheden zijn misschien ongewenst, maar ook een ‘ongewenste mening’ blijft een mening, aldus de bestuursrechter. Een burgemeester kan niet met de APV in de hand het online uiten van meningen aan banden leggen. Dat zou in strijd zijn met de grondwet. Daarbij is het goed om te benadrukken dat opruiing wel strafrechtelijk kan worden aangepakt, door het Openbaar Ministerie (OM). Maar niet via lokale regelgeving door een burgemeester. De jongen uit Zeist is overigens ook strafrechtelijk vervolgd vanwege opruiing. Hij moest op 28 maart 2022 voor de kinderrechter verschijnen waarbij het OM een taakstraf van 10 uur eiste. Hij werd schuldig bevonden maar de rechter legde verder geen straf op.

En is de zaak nu gesloten?

Dat is niet het geval. Burgemeester Sharon Dijksma laat weten teleurgesteld te zijn in de uitspraak en voorlopig het online gebiedsverbod niet meer te gebruiken. Ze benadrukte echter ook dat de huidige wet- en regelgeving gewoonweg niet meer toereikend is. Dijksma schreef daarover: “Een groot deel van ons leven en de manier waarop we met elkaar communiceren vindt tegenwoordig online plaats. Het is mooi dat dit werelden met elkaar verbindt, maar de schaduwzijde daarvan is dat oproepen tot geweld online in potentie een enorm bereik hebben. De huidige wet- en regelgeving is onvoldoende toepasbaar in de online wereld. Het probleem van ordeverstoringen die online beginnen en aangejaagd worden is reëel en wordt ook door andere burgemeesters gedeeld. Veel gemeenten worstelen met de handelingsruimte die zij hebben op dit vlak.”

De burgemeester van Utrecht staat niet alleen in dit standpunt. Dijksma schreef in een oproep, die door veertig burgemeesters mede werd ondertekend, dat Den Haag met nieuwe landelijke wetgeving moet komen. De huidige wetgeving zou verouderd zijn, omdat die van voor het digitale tijdperk is. “Hoe er met de online wereld wordt omgegaan, hangt dus volledig af van de interpretatie van die verouderde regels. Dit zorgt voor gaten in het instrumentarium van degenen die verantwoordelijk zijn voor de openbare orde en veiligheid in het land. Nu de rechter in dit geval een waardevol, preventief instrument uit handen heeft genomen, lijkt het noodzakelijk dat Den Haag met landelijke wetgeving komt. Zodat burgemeesters in staat worden gesteld om preventief te kunnen optreden tegen online oproepen tot rellen en geweld, en zo hun gemeente veilig te houden.”

Er is uiteraard ook nog hoger beroep mogelijk tegen de uitspraak van de rechter. Of de burgemeester dit ook gaat instellen, is nu nog niet bekend. Dijksma wil hier met de gemeenteraad van Utrecht over in gesprek gaan.