Sinds 2001 wordt er in Utrecht toezicht gehouden op de openbare ruimte met behulp van camera’s. Er is veel veranderd sinds de eerste camera’s werden opgehangen.

Enkele weken geleden werd het raadsvoorstel Cameratoezicht besproken in de Commissie Mens en Samenleving. Eind vorige week gaf burgemeester Jan van Zanen daarover nog verdere toelichting. Het betreft hier het gemeentelijk cameratoezicht. Hierbij vijf dingen die u moet weten over het cameratoezicht in Utrecht.

1. Totstandkoming cameratoezicht

Nog niet zo lang geleden hingen er helemaal geen camera’s in de openbare ruimte in Utrecht. Het cameratoezicht van de gemeente is als proef begonnen op de Neude en de Mariaplaats en de route daartussen in 2001. Het experiment was succesvol en werd uitgebreid in de binnenstad. Sinds 2005 zijn de camera’s ook te zien buiten het centrum. Lombok had de primeur waarop andere wijken volgden. De opnameapparatuur in stationsgebied heeft een iets andere achtergrond omdat het een samenwerkingsverband betreft van meerdere partijen. Sinds dit jaar zijn er ook camera’s operationeel bij stadion Galgenwaard. Ongeregeldheden bij FC Utrecht hebben hiervoor gezorgd. Er zijn dus vier gebieden waar de camera’s hangen, het centrum, het stationsgebied, het stadiongebied en de wijken.

De gemeente laat in het beleidskader weten dat cameratoezicht een zware maatregel is en dat het nooit een doel op zich mag zijn. Het inzetten van camera’s is altijd een besluit van de burgemeester, afgestemd met het hoofd van politie en de officier van justitie.

2. Kosten van het cameratoezicht

Het beheer en onderhoud, het plaatsen, verplaatsen en weghalen en het uitkijken van de opnameapparatuur wordt betaald uit het Programma Veiligheid. Voor het beheer en onderhoud van de camera’s is in 2014 een bedrag gemoeid van 338.068 euro. Deze kosten zullen door naderende afschrijvingsdata elk jaar toenemen. In 2022 wordt het definitieve jaarlijkse bedrag bereikt van 476.323 euro.

Ook voor het plaatsen, verplaatsen en weghalen van het opnamemateriaal is een budget gereserveerd. In 2014 is dat budget 145.000 euro. Vanaf 2015 wordt dat een stuk minder: 45.000 euro.

De camerabeelden mogen alleen uitgekeken worden door de politie. De gemeente betaalt daarvoor de politie. Jaarlijks is dat zo’n 327.000 euro.

Voor 2014 zijn de totale kosten van het cameratoezicht in Utrecht 810.086 euro.

3. Het aantal camera’s in Utrecht

In Utrecht is door de gemeenteraad, na een grootschalige evaluatie in 2008, besloten om te werken met een totaal van 87 camera’s. Dit had toentertijd drie redenen. De eerste was een technische: het systeem zal toen vol, er konden niet nog meer camera’s bij. Inmiddels is dit geen beperking meer. De tweede reden was effectiviteit: het plaatsen van meer camera’s was niet altijd efficiënter. Er kon beter gekeken worden naar de zogeheten uitkijktijden, dit zijn de momenten waarop er live naar de beelden wordt gekeken. De derde reden, was de kosten. Cameratoezicht is een relatief duur instrument. Daarom maakt de gemeente gebruik van een vast aantal camera’s en verplaatst die regelmatig naar gebieden/wijken waar ze nodig zijn.

4. Doel van het cameratoezicht

In het Beleidskader Cameratoezicht Utrecht 2014-2018 staat geschreven dat het primaire doel van het toezicht de handhaving van de openbare orde is, inclusief het voorkomen van strafbare feiten. Het secundaire doel is het efficiënter inzetten van de politie en andere diensten. Dat moet een preventieve werking hebben en het gevoel van veiligheid bevorderen.

Omdat het cameratoezicht in Utrecht in vier gebieden opgedeeld is zijn er ook nog specifieke doelstellingen. Zo is het toezicht in de binnenstad er ook op gericht om drugsdealers tegen te gaan. In de wijken moet het helpen om criminaliteit van jeugdgroepen aan te pakken en in het stationsgebied terrorisme bestrijden. Rondom Galgenwaard hangen de camera’s voor incidenten bij voetbalwedstrijden.

5. Effecten van het cameratoezicht

Harde cijfers over het aantal waargenomen incidenten en de ondersteunende functie van camera’s in Utrecht zijn te vinden in de Evaluatie Gemeentelijke Cameratoezicht Utrecht 2013. Dit onderzoek is uitgevoerd door de DSP-Groep in opdracht van de gemeente Utrecht.

In de eerste acht maanden van 2013 zijn er 1616 incidenten waargenomen in Utrecht die zonder camera’s niet zouden zijn waargenomen. De meest voorkomende waarneming betreft wildplassen. Dit werd 371 keer gezien op de beelden van de camera’s.

Alle incidenten worden doorgegeven aan de politie en het is de bedoeling dat er een reactie volgt. Dat is echter niet altijd het geval. Van de 1600 waarnemingen blijkt dat er 600 keer geen reactie volgde. Zo’n 1000 keer gebeurde dit dus wel. Er is 677 keer corrigerend opgetreden, 180 keer verbaliserend opgetreden en er zijn 171 aanhoudingen geweest.

De camera’s worden ook gebruikt door de politie ter plaatse te ondersteunen. Agenten op straat kunnen dan assistentie krijgen van de mensen die de camerabeelden aan het bekijken zijn. Zo kunnen aanwijzingen doorgegeven worden. Deze incidenten zijn uiteraard anders van karakter. Hierbij staan de conflicten met 377 keer bovenaan het lijstje. Deze vorm van cameratoezicht is in de eerste acht maanden van 2013 in totaal 2.274 keer ingezet.

De beelden worden ook achteraf gebruikt bij de opsporing van strafbare feiten. Van de 265 geregistreerde verzoeken van politieagenten om beelden te krijgen zijn er in 92 gevallen ook daadwerkelijk beelden opgeslagen voor later gebruik. In 173 gevallen waren er geen bruikbare beelden. De meest voorkomende aanleiding om beelden op te vragen is diefstal. Beelden worden normaal 28 dagen opgeslagen en daarna automatisch gewist.

Hoewel de bovengenoemde cijfers het cameratoezicht in Utrecht inzichtelijker maken, resteert de vraag in hoeverre het veiligheidsgevoel van de burger erdoor beïnvloed wordt en in hoeverre die de camera’s als een aantasting van zijn/haar privacy ervaart.

Over beide zaken wordt ook geschreven in de evaluatie van vorig jaar. Voor de evaluatie is er een onderzoek gedaan onder 2392 bewoners. Van de mensen die in een buurt met camera’s wonen voelt 46 procent zich veiliger door de camera’s. In een buurt zonder camera’s geeft 38 procent van de mensen aan dat ze zich veiliger zouden voelen als er in een buurt opnameapparatuur hangt. Een derde van de ondervraagden vindt het cameratoezicht een aantasting van de privacy.