Komende woensdag is het zover: de stembussen worden geopend voor de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen. Het zijn voor veel mensen niet de meest aansprekende verkiezingen. Want waar stemmen we eigenlijk precies voor? En wat doen de provincie en het waterschap eigenlijk? DUIC zette op een rijtje hoe de provincie en het waterschap in elkaar zitten, wat hun taken zijn en waar nou precies voor gestemd wordt.

1. Hoe zit het provinciebestuur in elkaar?

Het provinciebestuur bestaat uit de Provinciale Staten en de Gedeputeerde Staten, met de commissaris van de Koning (CvdK) – die wordt benoemd door de koning en de ministers – aan het hoofd. Inwoners van Utrecht kiezen op 15 maart wie er op de 49 zetels in de Provinciale Staten van Utrecht mogen plaatsnemen. Het aantal leden van de Provinciale Staten verschilt per provincie en is afhankelijk van het inwoneraantal. De leden van de Provinciale Staten kiezen de Gedeputeerde Staten en elke vier jaar de leden van de Eerste Kamer. De Provinciale Staten stellen het beleid van de provincie vast en controleren de uitvoering daarvan door de Gedeputeerde Staten.

De Gedeputeerde Staten vormen het dagelijks bestuur van de provincie. Zij zijn degenen die de besluiten moeten uitvoeren. Het aantal gedeputeerden verschilt per provincie. In Utrecht zijn het nu zes mensen, met elk hun eigen portefeuilles. De commissaris van de Koning is voorzitter van het College van Gedeputeerde Staten. De CvdK is in de provincie de vertegenwoordiger van de Nederlandse regering, de voorzitter – maar geen lid – van de Provinciale Staten en de voorzitter en lid van het College van Gedeputeerde Staten.

2. Op wie kan er woensdag gestemd worden?

Wie woensdag in Utrecht naar de stembus gaat, krijgt voor de Provinciale Statenverkiezingen een stembiljet met daarop kandidaten van negentien partijen. De partijen op de lijst zijn: GroenLinks, VVD, Forum voor Democratie, CDA, D66, PvdA, ChristenUnie, PVV, Partij voor de Dieren, SP, SGP, 50PLUS, DENK, Zwarte Piet is Zwart, BBB, JA21, Volt, Belang van Nederland en U26 Gemeenten. De leden van deze partijen die gekozen worden, vormen de komende vier jaar samen de Provinciale Staten.

Deze statenleden hebben vervolgens invloed op de samenstelling van de Eerste Kamer. De Eerste Kamer telt 75 leden en vormt samen met de Tweede Kamer het parlement. De leden van de Tweede Kamer worden in Nederland direct gekozen, maar bij de Eerste Kamer werkt dat anders. De Eerste Kamer-leden worden namelijk gekozen door de statenleden. De leden van de Provinciale Staten die woensdag gekozen worden, zullen voor de Eerste Kamer stemmen op iemand van een partij in de Eerste Kamer. Wie gaat stemmen tijdens de Provinciale Statenverkiezingen bepaalt dus indirect ook wie er in de Eerste Kamer komen te zitten.

3. Wat zijn de taken van de provincie?

Ruimte, ruimte en nog eens ruimte. Eigenlijk bijna alles wat de provincie Utrecht doet gaat over de invulling van ruimte. En laat ruimte nou net zo schaars zijn. Er zijn dan ook een heleboel belangen, en de provincie heeft daar regie over. Zo bepaalt de provincie in grote lijnen wat er met een gebied mag gebeuren, bijvoorbeeld of er woningbouw kan plaatsvinden of er bedrijven moeten komen of dat de locatie juist een natuurgebied moet worden. Dan gaat het nadrukkelijk om de grote lijnen en niet bijvoorbeeld over individuele woningen, daar gaat de gemeente over.

Als we het dan toch over woningbouw hebben, de provincie bouwt zelf geen huizen. Maar door het aanwijzen van gebieden waar woningen gebouwd mogen worden, afspraken te maken met gemeentes en corporaties, lobbyen bij het Rijk en het uitwisselen van kennis wil de provincie woningbouw stimuleren.

De provincie stimuleert ook het gebruik van duurzame energie en wijst plekken aan waar windmolens of zonne-parken kunnen komen. Mocht de gemeente Utrecht het niet voor elkaar krijgen om tot een plan voor windmolens te komen, dan kan de provincie de regie overnemen. De provincie kan in dat geval zelfstandig bepalen waar windmolens komen in de stad en een vergunning verlenen. Naast duurzame energie zet de provincie zich ook in voor natuur. Het aanleggen en onderhouden van natuurgebieden is een taak van de provincie.

De provincie is ook verantwoordelijk voor de aanleg en het onderhoud van provinciale wegen, fietspaden, tunnels en bruggen. Daarbij gaat het dus uitdrukkelijk niet om de wegen in de stad Utrecht, want daar gaat de gemeente gewoon weer over. Waar de provincie dan wel weer over gaat; het openbaar vervoer met bussen en trams in Utrecht. De provincie sluit daarvoor contracten af met bedrijven, zoals Syntus en U-OV. Naast dit alles heeft de provincie ook nog de taak om te zorgen voor een sterke regionale economie, vestigingsklimaat voor bedrijven en culturele voorzieningen.

Bij dit alles is het goed om te bedenken dat gemeente, provincie en de Rijksoverheid elkaar nodig hebben om beleid uit te kunnen voeren. Ook hebben gemeentes zelf heel veel verantwoordelijkheid. Als inwoner heb je veel vaker te maken met beleid dat gemaakt is door de gemeente dan door beleid van de provincie. Het werk van de provincie speelt meer op de achtergrond, de provincie is bij grote thema’s ook een waakhond en kan ingrijpen als gemeentes er zelf niet uitkomen. En doordat het ook over grote zaken als ruimtelijke ordening gaat, hebben de beleidskeuzes juist ook grote effecten op de omgeving waarin we wonen, leven en werken. Daarom maakt het ook verschil welke politieke partijen er aan de macht zijn in de provincie. Om het met een enkel voorbeeld te concretiseren; in het huidige coalitieakkoord van de provincie Utrecht staat dat ze de plannen van de gemeente Utrecht om een energielandschap in polder Rijnenburg te bouwen ondersteunen. Afhankelijk van welke partijen er na de verkiezingen in de nieuwe coalitie van de provincie zitten, kan dit veranderen.

4. Wat doen de waterschappen?

Sinds 2015 worden tegelijkertijd met de verkiezing van de leden voor de Provinciale Staten, ook de waterschapsverkiezingen gehouden. Waterschappen – ook wel hoogheemraadschappen genoemd – zorgen in Nederland voor alles dat te maken heeft met de waterhuishouding. Zo regelen ze de waterstand met gemalen en sluizen, zorgen ze voor de zuivering van afvalwater en controleren ze de kwaliteit van zwemwater. Ook het beheer van dijken en natuurbeheer in en aan het water behoren tot de taken van het waterschap.

In Nederland zijn 21 waterschappen, die allemaal een algemeen bestuur en een dagelijks bestuur hebben. De voorzitter van een waterschap heet een dijkgraaf. Die functie is vergelijkbaar met die van een burgemeester in een gemeente. Het algemeen bestuur van het waterschap is vergelijkbaar met de gemeenteraad. Het algemeen bestuur stelt het beleid van een waterschap vast en controleert of het dagelijks bestuur het beleid goed uitvoert. Het algemeen bestuur heeft achttien tot dertig leden. De leden van dit algemeen bestuur worden woensdag gekozen tijdens de waterschapsverkiezingen. Het dagelijks bestuur is verantwoordelijk voor de uitvoering van het beleid van het waterschap
en bestaat meestal uit ongeveer vijf leden.

De meeste inwoners van de gemeente Utrecht stemmen woensdag voor het algemeen bestuur van het waterschap Stichtse Rijnlanden, maar er zijn ook Utrechters die wonen in het gebied van waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Belangrijke thema’s tijdens de waterschapsverkiezingen zijn bijvoorbeeld of er hogere dijken gebouwd moeten worden, hoe omgegaan moet worden met schade door droogte en vervuiling.