Blikjes, pakken, wijnflessen, kranten, chipszakken en klokhuizen, allemaal moeten ze in een andere prullenbak. Bij menig Utrechter staan ze dan ook op een rijtje; containers voor plastic-blik-pak, papier en karton, groente-fruit-tuinafval, restafval en glas. Maar wat voor de één afval is, is voor een ander weer een grondstof: een materiaal waar nieuwe dingen van gemaakt kunnen worden. Wat gebeurt er eigenlijk met de spullen die de bewoners zo netjes hebben gesorteerd zodra de vuilcontainers wegrijden?

Groente- fruit en tuinafval

Schillen van aardappels, oud fruit en de blaadjes van de boom in de tuin; dit afval gaat allemaal mee naar het dorpje Wilp in Gelderland. Daar zit het bedrijf Attero waar de resten worden vergist en gecomposteerd. Eerst wordt er gekeken of er niet te veel rommel bij het afval zit. Er mag maximaal vijf procent vervuiling in het gft uit Utrecht zitten, anders wordt de partij afgekeurd en gaat het de verbrandingsoven in. Dit komt echter zelden voor. In heel Nederland gaat het gemiddeld om vier procent vervuiling, dat lijkt niet veel maar dan gaat het toch om 7.800.000 kilo plastic per jaar. Als de grote hopen Utrechtse gft aankomen in Wilp wordt het eerst gezeefd. Het fijne afval gaat door de vergistingsinstallatie, maar grote takken kunnen er niet in. In die installatie komt biogas vrij, dit wordt gebruikt om elektriciteit op te wekken. Het restproduct van vergisting wordt weer bij het grotere afval gestopt en op een hoop gegooid om een aantal weken te composteren. Door de energie in het gft-afval en de toevoer van lucht en water komt het gft op een temperatuur van 55 graden waardoor het composteert en onkruidzaden en ziektekiemen worden gedood. Tot slot worden de laatste verontreinigingen uit de compost gehaald en kan het gebruikt worden als bodemverbeteraar. Een groot deel van de compost is vervolgens weer te koop als potgrond in het lokale tuincentrum. Zo kan het zijn dat bewoners van de stad hun eigen gft-afval terugkrijgen in de tuin. Een ander deel van het compost gaat naar de land- en tuinbouwsector. Boeren die compost gebruiken hebben een betere oogst, meer biodiversiteit (er gaan meer beestjes in de grond wonen) en een betere bodemstructuur. Overigens blijven de stokjes uit het gft nog over, die gaan naar een biomassa-energiecentrale in Odiliapeel. De stroom daarvan wordt weer gebruikt om stoom te maken om aardappels te schillen.

Glas

De recycling van glas gebeurt al heel lang. De groene en bruine flessen en het witte glas worden in Utrecht apart ingezameld. In grote bakken wordt het glas vervoerd naar Maltha in Heijningen. Daar blijft het glas gescheiden op kleur en wordt alle vervuiling eruit gehaald. Groen en bruin glas kan samen verwerkt worden, maar het witte glas moet zo puur mogelijk blijven. Het verwerkingsproces is wel hetzelfde voor beide stromen. Als het glas uit Utrecht aankomt bij het bedrijf zit er tussen de twee en vijf kilo vervuiling in duizend kilo glas. Het gaat dan bijvoorbeeld om doppen en etiketten maar ook om stenen producten waarvan sommige mensen denken dat die in de glasbak kunnen. Met zeven lasers, magneten en cameratechnologie wordt zoveel mogelijk rotzooi eruit gefilterd. Als dat werk klaar is blijft er nog maximaal 25 gram vervuiling over op duizend kilo. Door dit proces gaat er ook altijd wat glas verloren, hoe minder vervuiling hoe meer glas overblijft. Glas zelf is oneindig te recyclen, zonder enige vorm van kwaliteitsverlies. Het neemt niets op en het stoot niets uit. Door die eigenschap kan glas tot in de eeuwigheid opnieuw gerecycled worden. Nadat het opgehaalde glas helemaal schoon is kan het door Maltha weer verkocht worden als grondstof voor nieuwe flessen en potten.

Plastic-blik-pak

Deze drie verschillende producten mogen samen in een zak en gaan dan naar SUEZ in Rotterdam. Voor veel Utrechters blijft het lastig te bepalen wat er precies in deze afvalzak mag; een chipszak is bijvoorbeeld restafval vanwege het laagje aluminium. En een plastic opblaas flamingo? Dat mag ook niet mee, want het is geen verpakkingsmateriaal. Als de volle bakken aankomen in Rotterdam begint eerst het sorteringsproces. Het blik en de pakken worden eruit gevist. Van lege blikken wordt weer blik gemaakt – zo’n 91 procent van alle blikjes die verkocht worden in Nederland wordt gerecycled. Drinkpakken zijn ook goed recyclebaar. De buitenkant van de pakken wordt verpulverd tot vezels. Daar wordt karton van gemaakt, maar ook wc-papier en tissues. Het aluminium dat aan de binnenkant van pakken zit wordt gebruik voor potten en pannen. Plastic is een iets lastiger product, vooral omdat het op tal van manieren verwerkt en gebruikt wordt. Er zijn soorten plastic die goed verwerkt kunnen worden en waar weer dezelfde soort producten van gemaakt worden zoals shampooflessen. Maar het plastic van kaasverpakkingen, waar verschillende soorten en lagen plastic op elkaar geplakt worden om het product vers te houden, is minder goed te recyclen. Die laagjes plastic kunnen niet gescheiden worden. Daarvan kunnen bijvoorbeeld alleen bermpaaltjes gemaakt worden. Zo blijven er van het al het plastic dat ingezameld wordt verschillende soorten grondstoffen over. In heel Nederland wordt 52 procent van het plastic gerecycled. Een deel van het ingezamelde plastic kan niet verwerkt worden en gaat alsnog de verbrandingsoven in. SUEZ wil niet aangeven hoe groot dit aandeel is. De gemeente Utrecht laat wel weten dat er 2.500.000 kilo plastic, blik en pak is ingezameld in 2018. Hiervan is 1.550.000 kilo verwerkt. Het ingezamelde plastic, blik en pak dat niet meer te recycleren is, wordt verwerkt met het restafval.

Papier en karton

De oude DUIC-krant kan samen met kartonnen dozen in de bak voor papier en karton waarna het naar Peute in Dordrecht gaat. Na de inzameling komt, net als bij alle andere afvalstromen, eerst de sortering. De dozen, kranten en andere papiersoorten worden apart verwerkt. Er worden grote balen geperst en deze worden in een grote bak vloeistof gegooid. Hier lost het papier op waardoor het ook makkelijk is om bijvoorbeeld nietjes en plastic uit het pulp te halen. Dit gebeurt met verschillende zeven. Ook is het mogelijk om de inkt die gebruikt is op het papier te verwijderen. Uiteindelijk blijft er een product over dat vezelpulp heet. Hier wordt weer papier van gemaakt door het water uit het pulp te onttrekken, waardoor de vezels aan elkaar vastplakken en zo weer papier vormen. De verschillende soorten pulp worden gebruikt voor verschillende soorten papier. Papier is niet eindeloos recyclebaar zoals glas. De papiervezels verliezen steeds meer sterkte na elke recycling. Na ongeveer zeven keer is de vezel op. Daarom voegt de papierfabriek steeds een gedeelte gloednieuwe vezels toe aan de pulp.

Restafval

De gemeente wil dat er zo weinig mogelijk restafval is. Restafval wordt namelijk niet gezien als een grondstof, maar als afval. Iets wat negatieve waarde heeft en dus geld kost. Nu wordt er nog jaarlijks 75.000.000 kilo restafval verscheept naar Rozenburg. Per boot komt dit aan bij de nascheidingsinstallatie, want het verwerkingsbedrijf AVR heeft een hele grote machine waarmee het afval gescheiden kan worden. Van de 75.000.000 kilo gaat 50.000.000 kilo door dit apparaat. Hier wordt zoveel mogelijk plastic, drinkpakken en blikken uitgehaald en weer gerecycled. De rest wordt weer samengevoegd met de resterende 25.000.000 kilo en gaat richting de verbrandingsoven. Hier wordt het afval door verbranding omgezet in stadswarmte voor de regio Rotterdam en elektriciteit en stoom voor de industrie.

Hoe en waarom scheiden?

Dat het scheiden van afval zinvol is, daar is bijna iedereen het wel over eens. Producten nogmaals gebruiken door ze te recyclen is goed voor het milieu en handig voor de portemonnee. Zo hoeven er minder bomen gekapt te worden voor papier en kan er minder aardolie worden gebruikt voor nieuw plastic. Daarnaast kost recyclen meestal minder energie dan het winnen van nieuwe grondstoffen. En ingezameld papier, glas en metaal leveren geld op. Op die manier kunnen de afvalstoffenheffingen in de gemeente omlaag.

De verwerking van gft zou nog niet kostendekkend zijn, maar wel goedkoper dan verbranden. Volgens Milieu Centraal ligt de situatie bij plastic ingewikkelder. Door de lage olieprijs is nieuw plastic namelijk goedkoper dan gerecycled plastic. Maar omdat de producenten van plastic verpakkingen meebetalen aan de recycling, is het gescheiden inzamelen en sorteren van plastic toch kostendekkend. Plastic is sowieso een lastig product, want er blijft discussie over nut en noodzaak. Die gaan onder andere over de vele verschillende vormen van plastics en welk systeem het beste werkt om zoveel mogelijk goed plastic te recyclen en gebruiken. Een voorbeeld van een ander systeem is bijvoorbeeld het statiegeldsysteem voor PET-flessen. De vraag is of dat ook niet ingevoerd moet worden voor andere soorten plastic producten. Ook de manier hoe we afval scheiden is discutabel. Zo is er bijvoorbeeld bron- en nascheiding.

In Utrecht scheiden mensen zelf hun plastic, dat heet bronscheiding. Maar de machine die het restafval in Utrecht sorteert, haalt ook plastic eruit: nascheiding. De vraag is wie het beter doet; de inwoner of de machine. Dan gaat het niet alleen om het aantal kilo’s, maar ook weer de soorten plastic die mens en machine scheiden en de kosten. In Utrecht gebeurt nu beide omdat het om een proef gaat die nog dit hele jaar loopt. Dan moet ook duidelijk worden wat de kwaliteit is van het plastic, blik en pak dat de machine eruit haalt.