Een internationaal onderzoeksteam heeft een 17e-eeuwse verzegelde brief weten te ontcijferen zonder de brief te openen. Het team ontwikkelde een nieuwe scantechniek waarmee de 300 jaar geleden geschreven brief toch gelezen kon worden. Musicoloog Rebekah Ahrendt van de Universiteit Utrecht is betrokken bij het onderzoek.

Voor het lezen van de verzegelde brief gebruikte het team röntgenmicrotomografie en algoritmen. De röntgenstralen weerkaatsten ijzerdeeltjes in de inkt waardoor de woorden zichtbaar werden. Een algoritme heeft vervolgens de duizenden scans samengevoegd om de woorden tot een tekst te maken.

De verzegelde brief werd bewaard in een postkantoor in Den Haag dat werd beheerd door postmeesters Simon de Brienne en Marie Germain. De collectie van De Brienne wordt bewaard in het museum Beeld en Geluid Den Haag en bestaat uit ongeveer 600 verzegelde brieven. Al deze brieven kunnen dankzij de nieuwe techniek dus ongeopend blijven, maar wel hun geheimen prijs gaan geven.

Tekst loopt door onder de foto

Paleografie

De Utrechtse musicoloog Rebekah Ahrendt heeft expertise op het gebied van paleografie en is daarom betrokken bij het onderzoek. De brieven in de collectie zijn moeilijk te lezen, maar het feit dat Ahrendt musicoloog is, helpt. “Er zijn meer dan 2600 brieven en evenveel verschillende handschriften. Ik ben een goede paleograaf. Maar, mijn hemel, dit was een uitdaging. Je hebt niet de mogelijkheid om iemands handschrift te vergelijken”, zegt ze.

“Plus, veel van deze mensen waren nauwelijks geletterd. Ze schreven in hun eigen dialect en zonder gebruik te maken van interpunctie. Ze schreven fonetisch, zonder scheiding tussen woorden, alsof ze spraken. De truc die ik ontwikkeld heb om ze te ontcijferen is door ze hardop voor te lezen. Deze brieven waren ook bedoeld om te delen met de hele familie of met vrienden, daarbij werden ze vaak voorgelezen.”

“Ik ben een goede paleograaf. Maar, mijn hemel, dit was een uitdaging”

Tekst loopt door onder de foto

Dagelijks leven

De collectie van De Brienne geeft een kijkje in het dagelijks leven van de 17e-eeuwse burger en in het reilen en zeilen van een vroegmodern postkantoor. De nu ontcijferde brief werd vanuit het Franse Lille verstuurd door een advocaat met de naam Jacques Sennacques.

“Het is al een paar weken geleden dat ik u schreef om u te vragen voor mij een gelegaliseerd uittreksel te laten opmaken van de dood van sieur Daniel Le Pers, die in de maand december 1695 in Den Haag heeft plaatsgevonden, zonder dat ik iets van u heb gehoord”, schreef Sennacques 300 jaar geleden.

De inhoud van de brief zelf is volgens Ahrendt niet opmerkelijk interessant. “Dat is helemaal niet verwonderlijk, want de Brienne-brieven waren afkomstig van een dwarsdoorsnede van de samenleving: van kappers tot edellieden tot operazangers”, zegt Ahrendt. “De gewoonheid van deze brieven maakt ze bijzonder, want de correspondentie die doorgaans bewaard blijft, is alleen die van de elite.”

Tekst loopt door onder de foto

De brief van Sennacques vertelt ook meer over de werking van de post in die tijd. De brief is namelijk nooit aangekomen en er staat geen reden tot weigering op. “Het feit dat de persoon niet op eerdere brieven heeft geantwoord, wijst erop dat hij niet in Den Haag was of dat hij dood was. Het kan ook zijn dat hij niet kon worden gevonden”, zegt Ahrendt.

“De gewoonheid van deze brieven maakt ze bijzonder”

“Het adres is erg vaag. Er staat alleen ‘Monsieur Pierre le Pers, marchand, a La Ha¨ye’. Zelfs als het adres specifieker was, had men in die tijd nog geen postcodes of huisnummers. Het dichtst bij een echt straatadres kwam iets als ‘aan de Lange Gracht tegenover het weeshuis’. De postbode in dienst van het kantoor, Geertruy Lus, had waarschijnlijk moeten rondvragen, onder meer in koffiehuizen waar kooplieden samenkwamen.”

Postverdrag

Frankrijk en de Republiek der Nederlanden hadden destijds een postverdrag dat voorschreef dat alle niet-bezorgde brieven uit Frankrijk moesten worden teruggestuurd. “Dus eigenlijk overtrad dit postkantoor in Den Haag het internationale verdragsrecht door ze niet terug te sturen. Maar het terugsturen kostte geld en elimineerde ook de mogelijkheid om geld te verdienen,” voegt Ahrendt toe. “Jacques Sennacques heeft dus nooit geweten dat de brief niet werd gelezen.”

“Eigenlijk overtrad dit postkantoor het internationale rechtsverdrag”

Het team heeft nu elf brieven kunnen lezen met behulp van de röntgenmicrotomografie. De onderzoekers hopen meer financiering te krijgen, zodat ze ook de andere verzegelde brieven kunnen lezen.