Hans van Lunteren, beeldend kunstenaar in de openbare ruimte en ontwerper van het Sjanghaipark in Overvecht, heeft een eigen kijk op het vergroenen van de stad. Hij neemt ons mee door de stad op zoek naar bijzondere bomen, zaailingen. Spontaan gegroeide bomen die het beeld van de aangelegde stad doorbreken, ecologisch waardevol zijn en vaak een band met mensen aangaan. Ken jij ook een mooie zaailing van een boom? Meld deze dan op www.toevalliggroen.nl.

Op de Boeroehof in Lombok, op de hoek van een schuur, staat een schietwilg. De plek waar hij spontaan is opgekomen, heeft duidelijk invloed gehad op de vorm van de boom. In zijn jonge jaren groeide de zaailing van de schuur af, op zoek naar licht en ruimte. Zodra hij deze gevonden had, is hij recht omhoog gaan groeien.

De stam, die een aanzienlijke doorsnede heeft van 25 centimeter, heeft hierdoor een opvallende knik. De kroon torent hoog boven de schuur uit en buigt zelfs iets achterover. Dikke wortels zoeken langs de muur hun weg en lijken het geheel, als tegenwicht, in balans te houden. “Dat is waarschijnlijk ook zo”, zegt beeldend kunstenaar Hans van Lunteren. “Wilgen staan bekend om hun uitgebreide wortelstelsel. Ze hebben een hoofdwortel die diep de grond ingaat en maken zijwortels voor meer steun.” Een wortel drukt de straatstenen bij de carport wat omhoog, maar de eigenaren van het perceel maken zich hiervoor geen zorgen. “We voelen nu een kleine bump als we de auto er neerzetten”, zegt bewoner Anne Nijs. “Maar dat maakt ons niet uit, deze wilg is een verrijking van onze omgeving.”

Tekst gaat verder onder afbeelding

Nijs schat in dat de wilg een jaar of tien is. “Eigenlijk viel hij eerst niet op: het was een klein struikje en ineens was het een boom. Het mooie is dat hij eigenlijk geen ruimte inneemt.”

Onder de wilg staat een trampoline en aan een tak hangen turnringen. “De kinderen spelen graag bij de boom. De boom is leuk om in te klimmen en er is hier tenminste schaduw. De rest van het plein is stenig.” Nijs is stadsecoloog en wijst ook op de ecologische waarde van de zaailing.

“Een wilg is een van de belangrijkste inheemse bomen voor insecten. En met insecten heb je weer voedsel voor vogels en vleermuizen. En wat ook leuk is, daar waar de schaduw van de wilg op het sedumdak valt, is net een ander microklimaat. Daar groeien weer andere planten.”

Nijs ziet zaailingen als een goede toevoeging voor het vergroenen van de stad. “Het is waardevol voor de biodiversiteit en spannender groen. In plannen voor gebiedsontwikkeling zou ik graag ruimte willen aanwijzen voor spontaan groen, ongeplandheid inplannen.” Nijs ziet dat de gemeente hierin beweging maakt: op dit moment wordt onderzocht welke rol zaailingen kunnen spelen bij de vergroening van de stad.

Van Lunteren is enthousiast en noemt een aantal kenmerkende kwaliteiten van zaailingenbomen. Zo vertelt hij dat gekweekte bomen hetzelfde DNA hebben, ze zijn meestal vegetatief vermeerderd. “Zaailingen daarentegen groeien uit zaad en hebben eigen DNA. Een populatie bomen met verschillend DNA is beter bestand tegen ziektes.” En een ander voordeel: “Over die hoofdwortel: die is bij een kweker ingekort, want anders kan een boom niet vervoerd worden. Aangeplante bomen wortelen hierdoor minder diep, in ieder geval voor geruime tijd. Dit kan een oorzaak zijn dat bij een flink storm een hele rij laanbomen omwaait.”

Nijs weet als stadsecoloog dat niet iedereen enthousiast is over spontaan groen. “Iedereen mag zijn voorkeur hebben. Sommige mensen zien de schoonheid in stoepplantjes, andere mensen spuiten graag hun stoep schoon.  Maar ook dit geeft verschillende microklimaten en bevordert de totale diversiteit.” En in het geval van de wilg is ze blij dat hij op hun terrein staat. “Ik vind het heel fijn dat ik kan bepalen dat hij mag blijven.”

Schietwilg (Salix alba)

Het geslacht wilg heeft meer dan 160 soorten, ze komen op vrijwel het gehele noordelijk halfrond voor. De schietwilg heeft smalle lancetvormige bladeren, met aan de onderzijde een lichtgrijze kleur. Hij bloeit met witte katjes en groeit op alle gronden, ook zeer natte. Een schietwilg wortelt diep, waardoor hij stevig in de wind staat. Deze boomsoort is dan ook veel te zien in het Nederlandse landschap, vooral langs het water, waar hij aangeplant werd om kanterosie tegen te gaan. Vroeger werd de schietwilg gebruikt als knotboom: alle takken werden teruggesnoeid tot de basis en het hout gebruikt. Wilgentenen kun je bijvoorbeeld goed gebruiken voor vlechtwerk van heggen en manden. Wilgenhout is zacht en wordt gebruikt voor papier, speelgoed, klompen en triplex.