Verdwenen musea: Schoolmuseum aan de Voorstraat en Nieuwegracht | De Utrechtse Internet Courant Verdwenen musea: Schoolmuseum aan de Voorstraat en Nieuwegracht | De Utrechtse Internet Courant

Verdwenen musea: Schoolmuseum aan de Voorstraat en Nieuwegracht

Verdwenen musea: Schoolmuseum aan de Voorstraat en Nieuwegracht
Algemeen Schoolmuseum, 1884
Voor aanschouwelijk onderwijs beschikten scholen rond 1900 over een kleine collectie schoolplaten, modellen en opgezette dieren. In enkele steden ontstonden speciale schoolmusea met meer uitgebreide educatieve tentoonstellingen. Behalve ‘moderne’ leermiddelen lieten ze ook zien hoe er in het verleden les werd gegeven. Naast schoolklassen waren ook andere bezoekers welkom.

Voor aanschouwelijk onderwijs beschikten scholen rond 1900 over een kleine collectie schoolplaten, modellen en opgezette dieren. In enkele steden ontstonden speciale schoolmusea met meer uitgebreide educatieve tentoonstellingen. Behalve ‘moderne’ leermiddelen lieten ze ook zien hoe er in het verleden les werd gegeven. Naast schoolklassen waren ook andere bezoekers welkom.

In 1884 opende de Utrechtse burgemeester het Algemeen Schoolmuseum aan de Voorstraat 71 (voordien zat daar een manege, later de ACU). De naam klonk grootser dan het was: een eenmansproject van D. Buys uit Rotterdam, handelaar in schoolplaten, schoolbanken en zelfs ‘telephoons’. Buys bezat een grote verzameling leermiddelen en curiositeiten. Hij verhuisde naar Utrecht vanwege ruimtegebrek en ‘eene gewenschte overbrenging naar het centrum van het land’.

Het Nieuws van de Dag beschreef het nieuwe museum vol enthousiasme: ‘…een rijken voorraad Fröbel-artikelen naast een uitvoerige collectie modellen. Bij de afd. teekenen trekken gipsmodellen en bouwkundige platen de aandacht. In de afd. anatomie en zoölogie treft men een magnifique serie platen aan… Fraaie preparaten geven een duidelijk denkbeeld van ‘t menschelijk lichaam. De verzameling opgezette dieren is eveneens zeer uitgebreid… Men wandelt er tusschen globes en sterrekijkers, men ziet er ons planetenstelsel door een kunstig uurwerk in beweging gebracht… luchtpompen, een model van een electrischen spoorweg… En alles is zoo smaakvol geëtaleerd, dat een bezoek aan het schoone lokaal in waarheid een genot is.’

Het museum aan de Voorstraat was elke werkdag open à 25 cent, hoewel de toegangsprijs op woensdag om onbekende redenen twee keer zo hoog was. Na slechts twee jaar vertrok het Algemeen Schoolmuseum naar Amsterdam vanwege een financieel geschil.

Utrechtsch Schoolmuseum

Utrecht zou een paar decennia later opnieuw een schoolmuseum krijgen. In 1916 nam ‘juffrouw’ H.J.G. Gantvoort hiervoor het initiatief, al snel bijgestaan door onderwijzer A. Bouhuys, die de collectie verrijkte met zijn vakantie-glasdia’s ‘ter verlevendiging van de aardrijkskundelessen’. Men riep ook anderen op om educatieve souvenirs mee te nemen voor het museum, zoals ‘steensoorten, typische gebruiksvoorwerpen, poppen in klederdracht der landstreek, producten der nijverheid, opgezette dieren’.

Visserij-tentoonstelling, 1936 (Het Utrechts Archief)

De verzameling werd eerst bewaard in ‘kisten en kasten’ bij Gantvoort thuis. In 1924 kreeg het schoolmuseum de beschikking over de zolder van Nieuwegracht 41, het pand van de Volksuniversiteit. Daar was geen ruimte voor grote exposities, dus die werden elders gehouden. In 1936 bijvoorbeeld in het oude Stedelijk Gymnasium aan het Janskerkhof 4 met als thema visserij. Er stonden scheepsmodellen en hingen visnetten. ‘Voor de jeugd om van te watertanden, deze modellen van Nederlandsche visschersvaartuigen. Wat zou zij daar eens graag een paar uurtjes mee willen spelen…’

Andere exposities gingen bijvoorbeeld over historische poppen en elektriciteit. Het museum besteedde ook vaak aandacht aan volkenkundige thema’s in samenwerking met het Bureau Bevordering Kennis Koloniën. In 1941 werd ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van het schoolmuseum een ‘Indische tentoonstelling’ gehouden in het Centraal Museum. Daarbij kreeg juffrouw Gantvoort een herinneringsmedaille aangeboden door burgemeester Ter Pelkwijk. In 1950 stelde de gemeente Utrecht 1000 gulden beschikbaar voor een aantrekkelijker inrichting van de museumzolder aan de Nieuwgracht, onder meer door diorama’s met opgezette dieren.

Platenspelers

In 1960 stelde de gemeenteraad voor om, in het kader van de muzikale vorming,

het museum de beschikking te geven over platenspelers ‘ter uitlening aan scholen’. Dit was een teken van de veranderende rol van het schoolmuseum als distributiecentrum voor lesmateriaal zoals boeken, films, projectoren en bandrecorders. Het leidde halverwege de jaren zestig tot een naamswijziging in Onderwijscentrum Utrecht — waarin ook het Amsterdams Schoolmuseum opging — en een verhuizing naar de voormalige Openbare Lagere School aan Ondiep 63.

‘Schoolmuseum groeide uit tot modern service-instituut,’ luidde de krantenkop bij het 50-jarig jubileum. In het artikel vertelde Bouhuys, die nog altijd betrokken was: ‘Het accent ligt niet meer op het verleden, maar het heden’. Men behield echter wel een grote historische verzameling, zoals ook bleek uit een foto waarop Bouhuys trots poseerde bij een recente aanwinst: de collectie van ontdekkingsreiziger Hendrik Lorentz. Het waren schilden en andere objecten van Borneo en Nieuw-Guinea, die in Lorentz’ tijd onder Nederlands koloniaal bewind vielen.

Onderwijscentrum Utrecht, 1967 (Het Utrechts Archief)

In de eerste jaren aan het Ondiep waren er nog educatieve exposities, maar onder alweer een nieuwe naam — Schooladviescentrum — kwam daar een einde aan. Onderdelen van de verzamelingen van zowel het Algemeen Schoolmuseum als het Onderwijscentrum Utrecht zijn via via terechtgekomen bij het Nationaal Onderwijsmuseum, dat inmiddels in Dordrecht is gevestigd. De volkenkundige objecten maken waarschijnlijk deel uit van het (overkoepelende) Nationaal Museum van Wereldculturen.

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

geen Reacties

Reageren

Er zijn nog geen reacties geplaatst.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).